La paciéncia de l’ase, de Cristian Laus

            Lo temps acaba per o atudar tot. Qual se remembra encara de l’egrègi occitanista que foguèt Cristian Laus ? 23 ans aprèp sa mòrt se parla pus gaire d’el. Pr’aquò foguèt un escrivan, un cercaire e un militant de tria. Aquí un òme que visquèt per aparar çò qu’o podiá èsser de l’identitat occitana. I consacrèt sa vida tota. Foguèt un valent que trabalhava de longa dins l’ombrina. Aquò l’empachava pas d’obrar amb eficacitat. Que foguèsse sos estudis sus d’escrivans davancièrs, sas òbras autobiograficas, sa lexicografia o sos romans, es damatge que tot aquel trabalh siá per part oblidat a l’ora d’ara. Lo temps es ingrat dins sa longor. Benlèu tanben un pauc los umans quand se tracha de reconéisser los meritis d’un òme aparaire d’una cultura condemnada a mòrt per un poder despietadosament supremacista francés.

            Mas urosament demòran totjorn de monde per se sovenir. Es lo cas del Centre Cultural Occitan de l’Albigés qu’es lo cercle occitan de la vila d’Albi restacat a la seccion Albigesa de l’Institut d’Estudis Occitans. Un cercle al qual apartenguèt Cristian Laus, e que ne foguèt probablalament un de sos fondators. Que, quand lo professor de fisica arribèt as Albi a la fin de las annadas 1960 del sègle passat, pas cap d’associacion occitana existissiá encara sus la vila nimai lo departament. Se pòt dire que Cristian Laus foguèt practicament a l’origina de totas. Participèt mai que mai al lançament de l’ensenhament de la lenga. Foguèt lo primièr a alestir un cors d’occitan al licèu tecnic de Rascòl. Èra un pilar de Ràdio Albigés sus la quala antena animava mantunas emissions.

            Alavetz, foguèri a l’encòp susprés e estrambordat de constatar que lo CCOA publiquèt l’an passat un librilhon amb de tèxtes inediches de Cristian Laus. Aquestes, recampat jol títol de « La paciéncia de l’ase ». Son de tèxtes autobiografics de primièra importància per coneisser l’istòria de la debuta de l’occitanisme en Albigés.

            Ça que la, la primièra part de l’obratge concernís lo raconte per l’autor de son servici militar que durèt pauc o pro doas annadas. Dins un primièr temps foguèt afectat dins una escòla militara coma professor, puèi deportat en Argeriá en plena guèrra de liberacion nacionala dins un servici de reparacion de l’Armada del aire. Aquí èra subretot encargat de trabalhs administratius. Prenguèt pas, urosament per el, part als combats contra los resistents al colonialisme. Aquel episòdi de sa vida lo marcarà a jamai e probablament que participarà a son engatjament occitanista. Aquel raconte autobiografic es a l’auçada de çò que foguèt l’òme : mesurat e distanciat. Cristian Laus, de totjorn sapièt analisar fredament las situacions, emai, e subretot, las mai complicadas. De sas analisis, totjorn ne sortissiá una solucion.

            Mas per nosaus la part segonda es certanament la mai ensenhadoira. D’efièch, « Desiranças e bolegadisses en Albigés » conta las debutas de l’occitanisme en Albigés. Coma o ditz tan plan dins son tèxt, quand arribèt dins la vila de Ròcaguda tot èra de far del punt de vista de la reconquista culturala occitana. Nimai aquò faguèt pas paur al valent Cristian Laus. Se metèt còpsec al trabalh. Emai foguèsse estat a la debuta plan isolat, jamai se descoratgèt pas. Comptèt pas jamai ni sa pena nimai son argent per far avançar la causa occitana.

            Plan solide auriá pogut préner de responsabilitats al nivèl nacional de l’Institut d’Estudis Occitans o d’autras organisacions occitanistas, mas Cristian Laus causiguèt de longa d’enrasigar son accion dins lo terrador albigés. Empusèt un fum d’iniciativas a la basa e las menèt de longa al quotidian. Foguèt pas de los qu’alucan de flairons los unes aprèp los autres e que los daissan totes s’atudar aprèp una brèva flambada. Cristian Laus foguèt lo militant que trabalhèt sus la longa estirada.

            Devèm mercejar los amics del Cercle Cultural Occitan de l’Albigés d’aver agut l’idèa de tirar aqueles tèxtes de Cristian Laus del desbrembièr. Son precioses per las generacions actualas e futuras d’occitanistas. Es totjorn instructiu de conéisser cossí e dins quines encastres obrèron nòstres davancièrs. Sovent o faguèron dins d’unas condicions penosas ont tot èra encara a inventar, sens comptar plan solide lo sabotatge permanent dels tenents del centralisme francés que de longa ensagèron e ensajan encara d’entravar la marcha endavant de l’occitanisme.

            Lo librilhon es illustrat de qualques fotografias de l’autor, mas tanben d’endreches dins los quals sos passes lo menèron entre las annadas 1959 e 1968. L’obratge se pòt comandar en linha sul sitenet del Cercle Cultural Occitan de l’Albigés : www.centre-occitan-rochegude.org/ .

            Pèire Rabasse

            « La paciéncia de l’ase, 1959-1968 » de Cristian Laus. Edicions del Centre Cultural Occitan de l’Albigés. Depaus legal : segond trimèstre de 2024. 75 paginas.