/image%2F0568858%2F20140111%2Fob_0348f4_logo-pno-jpg){kind=logo}
Herbert-George Wells (1866 – 1946) es un escrivan anglés mai que mai conegut per sos romans de sciéncia-ficcion e fantastics. Mas escriguèt tanben de romans de satira sociala e d’obratges d’istòria. Es probable que sens l’esfòrç de las edicions dels Regionalismes per metre a posita del public occitan la literatura mondiala auriái pas jamai res legit d’aquel autor.
Se tenèm compte de la situacion politica, e doncas sociolingüistica, qu’es la nòstra, lo movement per metre a posita del public occitanofòne la literatura mondiala contunha e contunha a un bon ritme. De mai en mai d’occitanistas que possedisson de competéncias bilingüas las meton al servici del lectorat nòstre. Contrariament a çò qu’un moment donat se seriá pogut crénher, aquò afècta pas de cap de biais la creacion literària en lenga pròpria. Avèm totjorn un centenat d’escrivanas e d’escrivans que publican pauc o pro regularament en occitan. Avèm quitament de novelaris que s’i meton malgrat las dificultats d’edicion. Vòli aicí saludar lor vam e lor estrambòrd. Malgrat las atacas permanentas e tissosas del poder egemonista francimand, la flama de la resisténcia occitana contunha de cremar dins lo domèni de l’escrich coma dins plan maites. La publicacion d’aqueste libre de Herbert-George Wells n’es, un còp de mai, la pròva. Devèm aquela espelida a Pèire Besiat e a Eric Chaplain que longamai fan fisança a l’avenidor en fasent l’escomesa de publicar en lenga nòstra. Es un acte de fe dels fòrts.
Un còp mai, e abans de parlar de l’òbra de Herbert-George Wells, vòli parlar del trabalh de traduccion de Pèire Besiat. Qual possedís melhor qu’el la lenga parlada e la lenga escricha ? Qual mai qu’el es capable de produsir una lenga a l’encòp tan fluida e precisa que la seuna ? Francament, m’arriba de legir qualques libres dins l’annada e ne coneissi pas gaire. De traductors e d’autors, urosament n’avèm qualques unes e mai dels bons. Pasmens, Pèire Besiat fa una lenga regaudissenta e suauda, una lenga qu’encanta son legeire a cada rega, a cada mot. Fa una lenga a l’encòp literària e estandard, valent a dire una lenga modèrna que correspond a las necessitats del sègle nòstre. Son trabalh participa a la recuperacion de nòstra dignitat nacionala. Participa a restablir Occitània dins sa cultura pròpria en bastissent de ponts entre las lengas.
Es quicòm que fau rarament dins mas presentacions de libres, mas aqueste còp me pòdi pas empachar de vos balhar un escapolon de la lenga de Pèire Besiat per justificar çò que veni d’escriure pus naut, mas tanben per vos balhar una idèa de çò qu’es agradiva. Alavetz, vos ofrissi, ni mai ni mens que lo paragraf primièr del libre. Soi estat talament marcat per aquelas primièras frasas que, puslèu que de far de grands discorses sus l’òbra de Pèire Besiat, la melhora causa qu’ai pensat far es de vo’n far tastar un trocet. Aquí l’avètz e poirètz jutjar per vosaus del prètzfach : « L’estrangièr arribèt per una matinada neblosa del mes de febrièr amb una cisampada de nèu, la darrièra de l’annada. Veniá a pè de la gara de Bramblehurst per la montilha e, dins sa man cobèrta d’un gant espés, portava una pichona maleta negra. Èra emmantelat del cap als pès, e las alas de son capèl de feutre mòl li acaptava tot lo cap, levat la poncha lusenta de son nas. La nèu li s’èra amontairada sus las espatlas e sus la peitrina, e la biaça que portava li fasiá coma una cresta blanca ».
La tòca de l’autor es de rendre perceptible l’inversemblable a un legeire que ja sap que se va far embelinar. Lo legeire coneis la règla del jòc, tot sabent que los dats son baratejats d’avança, accepta de se daissar susprene just per gausir de la suspresa. E a n’aquel jòc es pas decebut que Herbert-George Wells s’i sap far a susprene son lectorat. Atal totòm i tròba son compte.
Aquel obratge de Herbert-George Wells data de 1897. Tant val dire qu’es escrich dins l’estil del temps. Quin èra aquel estil en anglés ? Soi incapable d’o dire amb exactitud, mas supausi que Pèire Basiat se'n deguèt véser de vèrdas e de pas maduras per revirar tot aquò en lenga nòstra. Ça que la, me sembla qu’a sabut servar aquelas pinceladas vielhachonas e « British » dins son rendut.
Lo quiti scenari del libre es plan de son temps. Un temps de descobèrtas scientificas totes azimuts dins lo qual fòrces intellectuals, e quitament los literaris, se trachavan d’evolucions e de progrèsses. Alavetz, podiá mancar pas que lo desir d’invisibilitat faga un jorn son aparicion en literatura. Foguèt Herbert-George Wells que s’i lancèt. O faguèt a l’anglesa, se gausi escriure. Valent a dire amb aquel esperit talament particular e non pariu que caracterisa la cultura britanica. Es aquela singularitat particulara que Pèire Besiat sabèt servar dins son trabalh de traduccion.
A legir aquel libre de Herbert-George Wells me faguèri mai d’un còp la reflexion de saber s’èri pas a legir en negre e blanc. D’efièch, l’autor, al mens dins aquesta òbra, escriu gaire en color. Quitament quand un moment donat descriu una fèsta de vilatge, agèri de dificultats a véser los tablèus autrament qu’en tintas escuras. Non pas que l’accion non siá viva, mas èra d’una vivacitat tota British. Probablament qu’aqueste costat de la literatura anglesa s’es degut escafar amb lo temps e que los autors angleses contemporanèus devon aver endralhat d’autres biaisses que lors predecessors. Las generacions se seguisson e se semblan rarament.
Pèire Rabasse
« L’òme invisible » de Herbert-George Wells. Edicions dels Regionalismes. Acabat d’imprimir en junh de 2024. 178 paginas.
/image%2F0568858%2F20241218%2Fob_d3b5e4_l-o-me-invisible.png)
Herbert-George Wells