Confondre pas tribuna politica e òbra literària

Estimats e fidèls legeires del Lugarn,

                  Aièr, per Nadal, agèrem lo plaser de vos ofrir un conte de circonstància, un nadalet de nòstre collaborator Sèrgi Viaule. Esperam de tot còr que vos agradèt. Per aquela trèva dels pastissièrs-nogatièrs, temporada de presents e de generositat se ne pòt èsser, lo comitat de redaccion del Lugarn, tornamai e coma l’an passat, vos ofrís cada jorn a partir d’uèi e fins a la sant Silvèstre la presentacion d’un libre. Fins al cap de l’an, cada matin trobarètz sus aquel sitenet del Partit de la Nacion Occitana una recension libresca deguda a un autre dels nòstres collaborators, Pèire Rabasse.

                  Sa particularitat es qu’es la 232ena presentacion de libre de Pèire Rabasse publicada sul blòg del Lugarn. Çò que fa certanament de la revista electronica nòstra, la revista occitana ont se pòt legir lo mai de criticas literàrias, çò qu’es remarcable e inesperat per una revista politica. Mas al P.N.O., per èsser engatjats sus fòrces fronts, sabèm de totjorn que se pòt pas far nacion sens cultura pròpria.

                 La redaccion merceja arderosament Pèire Rabasse per aquel trabalh de longa estirada. Per quant a vosaus, en esperant la debuta de l’an que ven e la represa de l’accion politica, Vos desiram un profitable repaus en  familha.

                  Lo Lugarn

*******************

            Fabiana Vayrette-Péchali es una novelaira en literatura e aquò fa gaug de véser que i a potencialament la relèva dins las Letras occitanas. Sabi pas quin serà son avenidor coma escrivana, mas ja de se lançar a escriure en occitan en aquela debuta de las annadas 2020, es una proesa. L’autora es nascuda en Albigés mas ara viu en Gasconha e a causit d’emplegar lo dialècte gascon per s’exprimir. Comencèt per escriure de literatura enfantina abans de publicar aqueste primièr recuèlh de novèlas.

            « E víver » son un desenat de novèlas mai o mens cortetas. Voldriái pas èsser tissós d’a fièch, mas tre la segonda tròbi una incoëréncia que me secotís la comprenèla. Qual sap se se trachariá del meteis personatge quand l’autora escrich d’un latz : « E s’èra ofèrt un tatoatge, … » e quand pus luènh dins lo raconte, la polícia sensada establir un avís de recerca de la meteissa persona, nòta : « nat signe particular, nat tatoatge ». Degun auriá pas legit lo manuscrit abans publicacion ?

            D’unas novèlas son francament incomprensiblas pel comun dels mortals talament son abstrachas, per dire pas ermeticas. Solide que d’unes las comprendràn pas mai que ieu, mas que per esnobisme las trobaràn « plan escrichas ». Mas alara cossí sentir la mendre emocion per quicòm que nos passa per en-dessús l’entendament ? Soi pas de los que per seguir lo tropèl, quand ne vira s’exclaman : « Ai pas res comprés a çò qu’a dich, mas cocanha que parla plan ! ».

            Quand Fabiana Vayrette-Péchali ensaja de far un bricon de sciéncia-ficcion, la vesèm venir a tres quilomètres. Dins lo domèni ai l’impression que nos prepausa de rescalfat. Nos escalcís pas que los poncius del genre.

            Dins aquelas novèlas, Fabiana Vayrette-Péchali ensaja de vóler promocionar un umanisme potonors, çò que solide es una bona causa, mas confond eslogan politic ninòi e literatura. La literatura es, abans tota autra causa, crear d’emocion prigondas e duradissas a partir del Vèrb amb una granda « V ». Es quicòm qu’a res a véire amb una dissertacion sus la necessitat d’ajudar de monde a transgressar la lei, de los ajudar a passar e a demorar dins l’illegalitat. Aquel recuèlh sembla mai a la profession de fe de qualqu’un que se sentís obligat de provar qu’es plan dins la benpensada de la dòxa, qu’a una òbra vertadièrament literària.

            Sul registre ideologic, fa lo procés a la polícia d’èsser sistematicament racista. Fabiana Vayrette-Péchali arriba pas a se tirar de la caricatura e dels prèsts-a-pensars ultrà esquerristas parisencs, çò que nòs bravament a son trabalh literari. Una escrivana es pas una editorialista politic, es una observatritz e una interpretaira sul registre estetic de la vida coma va.

            Per çò qu’es de las construccions de las novèlas, plan sovent lor casuda tomba a costat. Mentre que çò que fa la valor del tèxt es sa casuda, las de Fabiana Vayrette-Péchali càson sovent dins lo gorg engerdable de la malescasuda.

            O avètz certanament comprés, ai pas presat aquel primièr libre de Fabiana Vayrette-Péchali. Mas aquò es pas que lo vejaire subjectiu d’una sola persona e espèri qu’es pas per aquò que va arrestar d’escriure. Conegut es que degun pòt pas agradar a totòm. Totes los gosts son dins la natura, emai los pus singulars.

            Per çò qu’es de l’edicion de l’obratge, ai tanben de causas de dire, emai se, coma disiá ma maire, tot çò que disi son pas de messas. Aquela edicion de Reclams es sens dignitat. Sens dignitat per çò que per explicitar qualques mots gaire usitats, balha en bas de pagina lor traduccion… en francés. Se seriá pogut balhar lor significacion en una o doas frasas en occitan, totjorn en bas de pagina, mas l’editor a causit de lordejar l’edicion en avent recors a la lenga de l’opression. Parli ben aquí de la responsabilitat de l’editor que per un tal afar es el qu’a lo darrièr mot ; qu’a la decision en man. Aquel renegament de la dignitat de l’òbra gasta fòrça sa lectura. Per ieu, e sabi èsser pas lo sol, lo contenent a tanben son importància. Cossí se poiriá presar un joièl s’aqueste nos es presentat dins un escrinh rebutant ? Soi estonat que Florian Vernet, lo prefacièr de l’obratge, o aja pas remarcat. De costuma es plan mai socitós qu’aquò del respècte que totes devèm a la lenga nòstra ; e aquò d’ont mai quand òm es escrivan.

            Per çò qu’es de la lenga emplegada, l’autora tomba dins la trapèla de l’isolacionisme gascon. Me pausi la question : perqué e cossí ? Crei qu’en emplegant un vocabulari esquerrièr tirat de darrèr lo bartàs fariá mai literari ? Fariá una lenga d’ont mai literària que seriá inabordabla pel demai dels Occitans ? D’ont ven aquela volontat linguistico-isolacionista dels Gascons ? Mistèri e pluèja banhada ! Ai la marrida impression qu’entre eles los quitis Gascons jògan al qual serà lo mai gascon de totes. Se contunhan a n’aquel jòc me demandi se lèu l’intercompreneson entre un Aranés e un Bordalés serà possibla.

            Me sembla que d’ont mai anam e d’ont mai los Gascons enauçan lors parets dialectalas per se copar totjorn mai del domèni occitan. Ieu qu’ai pas cap de tabó, gausi la question : quines sos los Auvernhasses, los Lemosins, los Provençals e los Lengadocians que pòdon d’uèi legir los Gascons aisidament e amb plaser ? Seriái curiós de conéisser la difusion de la literatura gascona en defòra de l’airal gascon. Si-ben-tant, un Provençal pòt ben legir un gascon de la montanha, mas a condicion qu’aqueste aja prealablament estudiat la lingüistica occitana pendent almens cinc ans. Mas quinas son los Auvernhasses qu’an passat cinc ans de lor vida a far de filologia occitana per poder aver accès a la literatura gascona ? Lo Paure Pèire bèc, qu’el fasiá un gascon a la portada de totes los Occitans, se deu revirar dins sa tomba.

            Cal èsser clars : los Gascons coma totes los Occitans an lo drech d’escriure coma l’entendon, mas cadun a tanben lo drech de dire çò que pensa de lor propension a l’embarrament lingüistic qu’acabarà per desembocar un jorn (en admetent que la lenga subrevisquèsse) a un sessecionisme lingüistic. Es benlèu çò que cercan e s’es aquò, grand ben lor faga !

            Personalament, e devi pas èsser lo sol dins lo domèni occitan extra gascon, me demandi se vau encara de temps legir la literatura gascona s’ela s’atissa a se vóler alonhar de ieu. Aquel libre de Fabiana Vayrette-Péchali n’es l’exemple tot cagat. Emplega un vocabulari talament iperdialectal que se crei obligada de ne balhar lo sens en francés. Aquí ont ne sèm arribats en 2024 ! Coma se l’occitan se sufisiá pas an’el solet.

            Bon arresti aquí mas observacions qu’ai pas enveja d’empachar los autors gascons de gasconejar. Los vòli pas empachar d’escriure pas que per lo familha e lor vesinat. Mas qu’apuèi se vengan pas plànher amb lor editor de vendre pas de libres que dins lo pichon parçan gascon de l’autor. Ja que lo lectorat occitanofòne es estequit, se l’òbra es ademai majestuosament vestida d’un ermetisme iperdialectal, risca pas de far de vendas fabulosas. Coneguda causa siá ! Ieu condemni pas degun, simplament ensagi de véser e de perpensar cossí poiriam comunicar pus aisidament entre nautres.

            Cossí que ne vire, e ara per ara, se volètz saber çò que vòl dire « Que hèu lo prèstamús », vos demòra pas qu’a crompar lo libre e ne trobarètz la significacion en francés ; de còps que l’occitan non seriá capable d’i anar…

             Pèire Rabasse

            « E víver » de Fabiana Vayrette-Péchali. Edicions Reclams. Despaus legal : abrial de 2024. 112 paginas.

https://www.reclams.org/fr/catalogue/produit/192-e-viver