Alan Sillitoe es un autor que s’amerita d’èsser legit

            Miquèl Frejabisa es un òme extraordinari a mai d’un punt de vista. Es animator de manifestacions de divertiments. Anima mai que mai d’eveniments esportius que sián consacrats al rugbí o a l’atletisme. Mas pòt tanben, e tanplan, animar una fièra internacionala coma una fièra del terrador o una manifèstacion culturala. O pòt far, tenètz-vos plan, en quatre lengas diferentas que possedís perfièchament : l’occitan, plan solide que i tombèt dedins cap primièr quand èra pichon, lo francés que coma per ieu li foguèt impausat sens discutida, l’anglés e l’alemand qu’aprenguèt per gost e plaser. Avem aquí un poliglòta de primièra borra que, naturalament, se deviá un jorn o l’autre virar cap a la traduccion. Lo contrari seriá estat damatge.

            L’òme es un fervorós occitanista. Alavetz, sa causida foguèt lèu facha. Per el, la lenga qu’aviá lo mai besonh d’enriquiment per l’escambi èra sa lenga mairala. Es la rason que lo butèt a nos balhar aquela traduccion d’Alan Sillitoe. Confessi qu’aquel Alan Sillitoe (1828-2010), lo coneissiái pas abans la parucion d’aqueste libre. Aquí çò que ne ditz la quatrena de cobèrta : « Alan Sillitoe èra romancièr, poèta, assagista e dramaturg britanic, conegut per sos racontes onèstes, umoristics e acèrbs de la vida de la classa obrièra ». Entresenhas que balhan enveja de lo descobrir mai.

            Cresi o aver escrich mai d’un còp al moment d’autras presentacions de libres, mas i a de causas que valon la pena d’èsser repetidas talament me pareisson essencialas a la vida culturala occitana. Vòli parlar del trabalh remirable d’edicion que fan cèrtas seccions departamentalas o regionalas de l’Institut d’Estudis Occitans. Demest aquelas cal nommar las de Cantal, de Peiregòrd amb Novelum qu’editan tanplan de libres coma de disques, d’Arièja, de Lengadòc-Bas qu’editan reguralament e atal venon completar lo trabalh fach per l’Institut d’Estudis Occitans nacional e son sector ad hoc qu’es IDECO. Una de las seccions qu’ai pas encara nommada e que trabalha tanben a l’edicion, es la d’Albigés. Aquesta a ja de desenats de libres a son catalòg per tant que gasanha dins lo domèni dempuèi mai de mièg-sègle e que son prètzfach es pas encara acabat. E anatz pas creire que la valenta seccion s’acontenta de publicar d’escrivans del terrador ; que non pas ! Aquí que ven recentament de dobrir un talhièr novèl : la creacion d’una colleccion de reviradas al servici de l’occitan. Lo títol primièr d’aquela colleccion es « La tèrra que demòra » de Claudi Michelet que del francés foguèt revirat en lenga nòstra per Miquèl Vilanòva. Un libre que se l’avètz pas encara fach, lo vos cal legir. Es almens çò que me permeti de vos aconselhar. La tòca d’aquela colleccion novèla que se ditz « Revira lenga », es de balhar a legir en occitan d’òbras escrichas en lengas estrangièras, francés comprés evidentament.

            Lo libre d’Alan Sillitoe comença per las reflexions prigondas d’un adolescent delinquent embarrat dins un ostal de correccion. Aquelas soscadissas, aquela instrospeccion se debanan mentre que lo jovent es a córrer. Cor defòra l’ostal d’embarrament per aprestar una corsa que, se la ganhava, lo fariá plan véser del director de l’establiment penitenciari. Alavetz, Smith (es son nom) cor sol dins lo campèstre gelat, çò que li permés de s’escotar, almens d’escotar sas pensadas. Torna sus la fotuda vida de paure nascut immancablament dins un barri de paures amb una educacion dispensada per de parents paures d’argent e de cultura. Partent d’aquí l’enfant, puèi l’adolescent, tombèt dins la delinquéncia perqué li èra malaisit e benlèu gaire possible de far autrament. Ni per aquò, lo dròlle es dins la realitat de las causas, emai las sap condreitament analisar. Las sap analisar mas las conclusions que ne tira li son… pròprias.

            Dins aquel libre, mai coneissi pas sos autres, sembla qu’Alan Sillitoe escriguèsse amb la rabia clavelada a l’èime. D’efièch, pòt pas èsser lo personatge sol que siá enrabiat de la sòrta contra la societat, en literatura -aquò se sap ben pro- los personatges son pas que d’intermediaris. Es aquí que se tròba tot l’engenh literari d’Alan Sillitoe : va viure e aver una reflexion sus una vida e un anar delinquent. Rars, e mai que mai de professionals del sector (psicologs, psiquiatres, educators especializats), son los que sabon analisar los comportaments asocials dels delinquents e subretot que sabon lors estats e representacions psiquicas. Dins aquel obratge l’autor s’i ensaja emai capita revelar çò que pòt èsser la mentalitat d’una persona qu’a decidit de demorar en defòra de las règlas establidas per la majoritat. Tota societat genèra una part de marginals, emai las pus justas e las pus equitablas del monde. Es aquel perfil psicologic qu’Alan Sillitoe ensaja de nos escalcir a travèrs son personatge de Smith. Un personatge tibat que tibat per lo qual res non sauriá aver qualques aspèctes positius. « Negre que negre » nos ditz una cançon coneguda que poiriá resumir amb aqueste sol vèrs l’estructura mentala desesperada del delinquent.

            La lenga de Miquèl Frejabisa es de las que son estadas popadas al breç. Aquò se verifica ben pro a la sintaxi emplegada. Lo vocabulari es tanben d’una granda riquesa. L’encadenament de las frasas se fa en doçor çò que permet una lectura fluida e agradiva. Totes los valents e coratjoses que son a aprene la lenga nòstra poirián aquí trobar una excellenta pastura per fargar la lor. A n’aquò servisson tanben las traduccions : a balhar als neolocutors un exemple de lenga jucosa en meteis temps que meton a posita de totes los Occitans la literatura mondiala. Miquèl Frejabisa fa una lenga a l’encòp literària e estandard, coma qué, e o disi a l’atencion dels dobtoses, la causa es possibla. La pròva !

        Aqueste libre daissarà degun indiferent. Es una mena de faula sociala. Es l’autopsia d’un caractèr singular, d’una mentalitat fargada a còps de misèrias, totas tan dolentas las unas que las autras. Òc-ben, Alan Sillitoe es un autor que s’amerita d’èsser legit. Ara nos es possible de mercé a Miquèl Frejabisa. 

           Pèire Rabasse

            « La solitud del correire de fons » d’Alan Sillitoe. Edicions de la seccion d’Albigés de l’Institut d’Estudis Occitans. Colleccion « Revira lenga ». Despaus legal : 1èr trimèstre de 2022. 60 paginas.

https://www.espaci-occitan.com/botiga/fr/novelas/2908-la-solitud-del-correire-de-fons-alan-sillitoe-miquel-frejabisa-9782956240945.html