« Pau e Virginia » de Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre

            Qual a pas jamai ausit parlar del roman Pau e Virginia de Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre (1737-1814) ? Personalament legiguèri mantunas recensions d’aqueste obratge, mas devi avoar que, ma vida èssent estada çò qu’es estada, l’aviái pas jamai legit dins sa lenga de concepcion. Non pas que l’enveja d’o far m’aja mancat, mas es lo temps que me manquèt. Atanben quand aprenguèri per suspresa que lo libre èra estat tradusit en lenga nòstra foguèri completament estrambordat. Anavi enfin me poder clinar sus aquela òbra ja tradusida en un vintenat d’autras lengas. Un còp mai sèm deveires a las edicions dels Regionalismes e a son baile màger Eric Chaplain d’aver pres l’iniciativa, totjorn riscada financièrament, de publicar l’obratge.

            Lo traductor n’es Marc-Andrieu Jullian, un regent originari de las Cevenas que foguèt conselhièr pedagogic en occitan. Una profession que balha la garantida d’una bona lenga. Tre que foguèt retirat, l’ensenhaire se botèt a la traduccion e lo primièr obratge que causiguèt de metre sul talhièr foguèt aquel classic de la literatura francesa. Son trabalh es pas estat aisit que deguèt tradusir o adaptar a l’occitan de noms de plantas desconegudas en país nòstre. Deguèt far dintrar un vocabulari exotic dins la lenga nòstra. I capitèt a plec.

Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre, l’autor, agèt una vida barrutlaira. Sas idèas en avança sus son temps lo faguèron pas totjorn presar de sos contemporanèus ; mas aquò rai ! De mercé son coratge sapièt de longa téner cap. Se deguèt batre de contunh contra una societat retrograda, imperialista e esclavista. Tot çò qu’aborrissiá l’escrivan-filosòf. L’istòria li balhèt rason que mai de dos cents ans aprèp sa primièra parucion, son libre es encara editat. E ara o es en occitan.

Se tracha d’un roman datat e doncas vengut d’uèi una mica desuet. Pasmens serva totjorn un requist perfum d’exotisme. La descripcion de la vida dins l’isla de França, (que pus tard vendra Isla Maurici) flaira bon lo paradís terrèstre ont las gents an quitament pas a se baissar per amassar lor pitança vist que se tròba sus d’arbrilhons, e doncas a portada de man. Avèm aquí l’evocacion d’un país idillic ont la prima senhoreja tota l’annada. De longa lo cèl i es blau, la mar sempre turquesa e la montanha totjorn d’un verd tendre. Mas nimai dins lo pus polit dels paradises quand aqueste es poblat d’umans, lèu nasejan las questions socialas e societalas. Aquò’s plan conegut que l’uman non saupriá vertadièrament s’acontentar d’un paradís quin que siá. Quand n’a un ne vòl un segond de mai paradisiac encara s’es possible. E s’es pas possible, aquò rai ! Se pòt pas empachar d’anar véser pus luènh se la natura seriá pas encara mai noiriguièra. A n’aquel jòc s’es sovent esclafat lo nas, mas aquò se sap pas res abans d’aver viscut l’experiéncia.

            Los tèmas grands d’aquel libre de Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre se retrobaràn pus tard dins l’òbra de Henry David Thoreau (1817-1862). S’i tròba plan solide l’elògi de la vida al ras de la natura, mas tanben l’anti esclavisme, çò qu’en 1788 (data de parucion) es ja bravament avantgardista.

            L’escritura, o mai precisament lo biais d’escriure aquel roman, es tanben datat. Nos torna a una epòca plan determinada dins la percepcion dels sentits e de lor expression. Avèm aquí una escritura simpla qu’a còps pòt paréisser ninòia, mas que pèga perfièchament al contengut de l’obratge. La resulta n’es un plaser decuplat de lectura. Encara, e probablament mai que mai, en 2024 aquel roman es de metre entre totas las mans. La simplicitat del roman correspond a la leugièretat de la vida tala coma l’autor la nos presenta dins l’isla de França a l’epòca. Semblariá que Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre siá estat pivelat per la natura abondosa e quasi en liure servici de l’isla. Una natura generosa que, sensat, auriá degut destibar los rapòrts umans e estalviar fòrces dramas. Çò que, malaiga, es pas exactament lo cas dins l’òbra romanesca aicí prepausada.

            Pòdi pas acabar aquela presentacion sens far part de las remirablas illustracions en color qu’acompanhan lo tèxte. Son nombrosas e venon encara mai quichar sul romantisme vesiat de l’òbra. Pasmens, regreti l’insercion de l’abans-dire de Gabriel-R Thibault en francés que francament porgís res de mai a la publicacion e que puslèu la ven endecar per l’aparicion intempestiva de la lenga francesa. Ai dins l’idèia que, se volèm anar luènh, nos cal far mèfi de caminar nosaus sens la cròça francimanda.

                 Pèire Rabasse

            « Pau e Virginia » de Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre. Traduccion de Marc-Andrieu Jullian. Edicions dels Regionalismes. Acabat d’imprimir en junh de 2023. 130 paginas.

https://www.cultura.com/p-pau-e-virginia-revirada-en-occitan-10088405.html