De Joan Ganhaire : Enquestas a la lèsta

            Mas que fan los sindicats de polícia ? Aquí que Joan Ganhaire aviá balhat la retirada a son famós comissari Alexandre Darnaudguilhem aprèp li aver fach menar un molon d’enquistas (benlèu un quinzenat), e ara, sens cridar ni gara ni para, lo torna metre al trabalh. Li fisa dètz novèlas enquistas que son detalhadas dins lo volume « Enquestas a la lèsta », qu’es lo numèro 237 de la colleccion Atots de l’Institut d’Estudis Occitans. Per nòstre grand bonaür, l’autor peiregordin expleita son personatge emblematic fins a la codena. E coma a ma coneissença lo comissari de Maraval es pas encara tombat jos las balas de cap de malfaràs, nos demòra pas qu’a esperar qu’aja una encara longa carrièra dins la polícia e, de fach, dins la literatura policièra occitana. La publicacion d’aquel libre es estat una tras que bona suspresa aprèp que se foguèsse dich que benlèu lo precedent èra lo darrièr. Alavetz, coma los artistas famoses, lo comissari Darnaudguilhem fa aquí un come-back inesperat e remarcat.

            D’aquestas dètz novèlas, la primièra es certanament la pus longa. Se tracha de « Cercatz la femna ». Dins aquesta, lo comissari es confrontat al seu passat de quand èra encara pas que jove inspector e que faguèt mèuca sus la desaparicion d’una femna. Aquel fracàs, probablament lo sol de sa longa carrièra de fin policièr, li èra demorada sus l’estomac, malgrat que lo Darnaudguilhem aja un estomac de primièra borra, çò que pòt èsser confirmat per totes los restauradors de Maraval e de las environas. Trente ans aprèp aquela desapareguda non elucidada, aquí-tè que lo nom de la femna en question torna clantir a las aurelhas del comissari. Plan solide que torna prene l’enquista aquí ont l’aviá daissada. Mas los indicis novèls que son ara a la seu disposicion son gaire espesses. Atal cal tot l’engèni del policièr mai aluserpit d’Occitània per poder resòlvre l’enigma. Coma totjorn i capitarà que, coma se sap, en literatura policièra cada enigma es facha per trobar sa resolucion. Presentament tota la còla del comissariat de Maraval se rebusa las margas per justificar lor paga de foncionaris.

            Demest lo desenat de tèxtes que clau lo libre se tròba quicòm de plan original en literatura, son las doas versions d’una meteissa novèla. Aquesta es titolada « Marcha funèbra » e se debana dins lo monde pichon de la musica classica a Maraval. Un còp èra i aviá una professora de piano iretja que balhava de còps de règla suls dets dels mainatges que venián aprene. Un biais tras que curiós dins lo domèni de la pedagogia. Planes gojats aurián ben arrestat de subir aquel calvari s’èra pas estat la pression familiala. Cossí que ne vire, d’unes servèron una rancura duradissa contra lor anciana professora considerada coma lor anciana torturaira. Alavetz, aquò podiá pas mancar, nimai lo temps foguèsse passat, i agèt pas prescripcion e un passèt a l’acte. Al comissari Alexandre Darnaudguilhem de desembolhar las cordelas de l’afar.

            Las autras novèlas son ocupadas per de negats, de tuats de diferents biaisses e de desapareguts qu’al final mancan pas per se retrobar dins un estat mai o mens avançat de descomposicion. Doblidessem pas que sèm aquí dins la literatura negra. Coma de costuma amb Joan Ganhaire, tot aquò nada dins una umanitat de bassa intensitat. Lo tot tractat professionalament e amb mestriá per un policièr que, de coma el, n’i a pas qu’un al monde e anisa dins l’imaginacion feconda de l’escrivan peiregordin. A pas son parièr per descriure de situacions mai o mens òrras, de personatges mai o mens frequentables.

            Dins d’unas d’aquelas novèlas balha de detalhs escalabroses sus las mors ergerdablas de qualques personatges malfasents plan sentits. O fa sus un registre que li es pròpri. Aquí se tròba la signatura singulara e indegaunhabla de Joan Ganhaire. Conta d’istòrias que per èsser fictivas, sarran pasmens la realitat. Aquí perqué son lectorat ne torna demandar de longa.

            Se pòt dire de Joan Ganhaire que nos faguèt aimar Maraval. Un còp mai lo nos porgís familiar dins aquestas « Enquestas a la lèsta ». Aquela vila, amb sas plaças, sas avengudas e sos baloards la coneissèm ara dempuèi que l’autor a començat de plantar de longa lo meteis decòr dins sos romans. En nosaus fa tanben créisser la simpatia per aquela còla eteroclita del comissariat de Maraval. Lo team maravalòl es divèrs mas unit dins sas diferéncias quand se tracha de trabalhar fèrme al servici del ben comun. Cada novèla aventura de Darnaudguilhem es un moment de jòia assegurada. La literatura occitana sap çò que deu a Joan Ganhaire. Cadun de nosaus deu aver a còr de legir aqueste libre coma sos predecessors.

            Dins aquel gròs e remirable trabalh literari que fa Joan Ganhaire, e que sembla far amb aisidesa, çò que geina mai es lo pauc d’interés que pòrta a una lenga occitana que poiriá èsser mai estandardizada perfin que lo comissari Darnaudguilhem pòsca dintrar dins totes los fogals occitans de Vielha fins a Vichèi e de La Tèsta fins al Borg Sant Dalmatz. Al lòc d’aquò l’autor e sos correctors cèrcan a tot pèrdre lo particularisme, lo localisme, lo dins-mon-vilatge-se-disiá-atal (remarcarètz lo temps passat) quand es pas que daissan passar qualques mots que saufinan lo gallicisme a plec de nas. Rai ! la lenga es un chapòt cadun ne fa çò que pòt o que vòl. La consciéncia politica de la necessitat d’una lenga comuna per totes los Occitans, condicion sine qua non per la salvar, l’avèm o l’avèm pas. E se ieu formuli un regret, plan solide gèti pas la pèira a degun, e encara mens a los que trabalhan. Cadun a la libertat d’aver sas tissas e sas fantasiás. Ieu ai las meunas. Per exemple la de vóler urbi et orbi promòure la lenga estandard.

                Pèire Rabasse

            « Enquestas a la lèsta » de Joan Ganhaire. Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans – colleccion « Atots » N° 237. Despaus legal : quatren trimèstre de 2023. 158 paginas.

https://www.decouvertes-occitanes.fr/fr/litterature-occitane/1894-enquestas-a-la-lesta-joan-ganhaire-9782859106441.html