Lo rapinaire, de Francisco de Quevedo

Joaquim Blasco es un traductor actiu. Vau pas balhar aicí lo catalògue de las òbras que tradusiguèt per vos convidar de l’anar consultar sul sitenet d’IDECO qu’es, coma cadun sap, le sector edicions de l’Institut d’Estudis Occitans. De Joaquim Blasco dirai simplament qu’es nascut en Lengadòc-Bas, que demorèt plan temps en Espanha e qu’ensenhèt l’espanhòl e lo catalan. Mentretant, la quatrena de cobèrta de « Lo rapinaire » nos ensenha qu’« a pas jamai oblidat l’occitan que s’ausissiá encara per carrièra quand èra dròlle ».

En occitanisme avèm l’astre d’aver d’obrièrs valents e menimoses. Tal es lo cas de Joaquim Blasco que nos a balhat fins ara un bon desenat de traduccions de l’espanhòl e del portugués. Ai totjorn agut de respècte e d’admiracion per las gents que trabalhan fòrça e que trabalhan plan. Generalament son de monde pragmatics que fan pas de rasonaments negatius e qu’al contrari sabon çò que cal far al moment que cal. Possedisson un metòde de trabalh que lor garantís una eficacitat maximala. Atal fan aprofechar de lors òbras lo demai de las gents que naulejan dins lor entorn.

E quand un d’aquestes valents se met dins l’ase de tradusir quasi tota la literatura barròca espanhòla en lenga nòstra, es un tresaur de la literatura mondiala que met a portada nòstra. Jamai se dirà pas pro çò que las Letras occitanas devon a Joaquim Blasco.

Aqueste còp nos balha « Lo rapinaire » de Francisco de Quevedo (nascut en 1580 e mòrt en 1645). Un autor que desvolopèt un esperit tras que subtil. Èra un escrivan qu’aviá lo sens del parlar e sabiá se’n servir. De lo legir es un rabiment vertadièr. Engimbrava de situacions pintorescas de primièra que nos podèm, d’uèi lo jorn, demandar ont las podiá anar quèrre. Aquel escrivan possedissiá una imaginacion flamejanta que, mai de quatre sègles pus tard, nos encanta encara. Mestrejava una vivacitat d’esperit pauc comuna. Gausar escriure talas causas a l’epòca èra una escomesa gaire prudenta. Rai ! Francisco de Quevedo sembla aver pas pogut frenar aquela propension a voler amusar sos contemporèus tot en lor voler far passar un messatge entre las regas. Aquò se sap ben pro que l’umor es una arma de comunicacion coma una autra, o puslèu mai subtila que las autras. Emai las òbras de l’autor foguèsson a la portada d’un public reduch, valent a dire l’aristocracia e la borgesia letrada, empacha pas que son art li permetiá de difusir un agach critic sus la societat dins la quala viviá.

Amb un aire de dos aires, Francisco de Quevedo amusava son monde sens benlèu el s’amusar. Se la situacion èra aquesta, son meriti literari ne seriá dont mai grand. Fa passar un messatge social jos la masqueta de la galejada e del borlesc, es pas causa aisida e pauques son los que i capitan. Sa narracion es claufida de referéncias mai o mens amagadas, mai o mens codadas. Cal aver las coneissenças e la sciéncia d’un Joaquim Blasco per las poder desemboscar e revelar al lectorat occitan. Un torn de fòrça que ven generosament enriquir la cultura nòstra.

Son dins aquel libre contadas las peregrinacions mai o mens urosas d’un jove que se serà sabut afranquir de sa condicion de servicial al prèp d’un aristocrata. Li arriba sovent, lo paure el, de s’escapar de Caribde per s’anar espotir a Scillà. Son aquelas malaventuras que Francisco de Quevedo nos conta sus un ton trufandièr. Retracha lo tarrabastòri (1) que lo jove ne patís tanlèu dintrat dins una escòla novèla. Aquestes passatges, qualques còps escatologics, probablament que podián èsser risolièrs a l’epòca ont foguèron escriches e acceptables pel public alara afustat. Mentretant, d’uèi l’esperit es pas lo meteis e aquela mena d’umor tòca pas tan plan sa cibla. O alara es benlèu ieu qu’ai pas l’esperit dobèrt a n’aquela mena de galejada lorda que, quand ne vira, tròbi pesuga. Benlèu que s’èri nascut fa quatre cents ans d’aquò dins un mitan aristocratic desobrat ne seriá estat autrament, foguèsse pas que per far un palm de nas a las bonas mors que ça que la m’aurián permés de viure grassament sens res far d’autre que d’escupir dins lo cassolet.

Aquò tira pas res a l’escritura aluserpida de l’autor que mestreja l’art de s’emportar lo legeire dins sos deliris menimosament contrarotlats. Es aquò que fa la poténcia de l’òbra e es aquò que fa qu’es venguda un classic de la literatura mondiala. Una òbra que se legís encara al sègle vint-e-unenc amb plaser, malgrat las qualques resèrvas çai-dessús mencionadas. Resèrvas que, plan solide, son pas que subjectivas quand se tracha de gostes e d’aclinaments.

L’eròi del libre, Pablos, per compensar la misèria que li tombèt sus l’esquina quand nasquèt, es obligat d’enganar son monde e de raubar per melhorar son ordinari qu’es pas jamai famós. Sa malafam seriá permanenta e es per aquò qu’imagina totes los estratagèmas possibles per copar la fam canina que sovent lo secuta. Tot aquò contat amb la truculéncia venguda legendària de Francisco de Quevedo.

L’eròi ensaja de se far la vida la mai leugièra que pòt. S’arrenga de cadun de sos rescontres e de caduna de sas descobèrtas. Dins aquel raconte los ermitas, montats sus d’ases, « an la barba tan longa que rebala dins la fanga ». E tot ne va atal a pertièra… la societat descricha es la de la brutalitat e de l’injustícia. Aquò rai ! nòstre eròi se petaça per far çò que pòt amb çò que li es ofèrt, valent a dire pas grand causa. Mentretant, es d’un optimisme gaujós que n’espantarà mai d’un.

Fin finala, a legir aqueste libre, òm se maina que fa quatre cents ans enlà las ierarquias societalas basadas sus l’argent e sus la possession dels bens de produccion èran las meteissas que d’uèi. Dins aquelas condicions se cal pas estonar d’i retrobar las meteissas resisténcias a las injustícias socialas. Dins lo fons, çò que denonciava Francisco de Quevedo al sègle XVIIen es malurosament encara d’actualitat, emai s’es mens accentuat. Lo parallèl sauta al nas. A creire que cada epòca produsís e possedís sos rapinaires.

            Seriá domatge de passar a costat d’un tal libre. Un còp mai, la lenga de Joaquim Blasco es d’una fluïditat que qualificarai de festiva.

           Pèire Rabasse

Nòta

(1) bizutage

« Lo rapinaire » de Francisco de Quevedo. Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans. Colleccion « flor envèsa ». Despaus legal : segond trimèstre de 2022. 175 paginas.