Elias Moringlane (Montaut 1860 – Casèras d’Ador 1923) foguèt medecin, mas es mai que mai conegut coma cronicaire e istorian de la corsa landesa. Se ditz d’el que tota la seu vida s’interessèt a n’aquel jòc tauromaquic qu’es la corsa landesa, emai vesi pas perqué, a véser tota l’òbra que daissèt darrèr el, se creiriá pas sos biografs.
Aquela « Histoire des courses landaises – Istòria de las corsas landesas », es, coma son títol o indica clarament, un libre d’istòria. Mai qu’aquò ! per nosaus, lectors del sègle XXIen, es un document istoric. Un libre que pasmens se cantona a çò que se sabiá sul sicut a la debuta del sègle XIXen. Los que ne voldrián saber mai sus aquel espòrt tipicament e unicament occitan, se devon virar cap a d’obratges mai recents. D’ara enlà existís tota una literatura sus la corsa landesa, çò qu’èra pas lo cas quand Elias Moringlane escriguèt son libre.
A la debuta del sègle passat la corsa landesa èra tras que populara en Gasconha. Per plan dire èra l’activitat de léser la mai presada. Personalament espèri que demorarà encara viva plan temps malgrat la concurréncia que li fa lo rugbí. Se pòt dire que la corsa de vacas es a Gasconha çò que la pelòta es al País Basc.
Se per malastre un jorn la lenga nòstra veniá a desaparéisser completament, la nacion occitana contunharà de viure a travèrs d’unas activitats marcairas especificas coma o son las tauromaquías nòstras (la bovina al Levant e la corsa landesa al Ponent).
La part primièra de l’obratge d’Elias Moringlane es un pichon istoric de la corsa landesa, un exercici tauromaquic que se va codificar pauc a cha pauc al debanar del sègle XIXen. Atal, a mesura que van debanar las sasons, de règlas van passar de l’estat tradicional e informal a lo de còdi escrich. Amb l’afogament del public totjorn mai nombrós dins las arenas, l’activitat d’abalisseire de bestial e d’escartaire se va professionalizar. D’unes escartaires venon de legendas vivas, coma n’i a dins gaireben totes los espòrts. M’auriá agradat qu’aquela partida de l’istòria siá estada mai desvolopada talament es vertat que se’n sap jamai pro sus la corsa landesa. Rai ! L’obratge data de la debuta del sègle passat e, a l’epòca, la corsa landesa coma espectacle public n’èra a sa debuta.
Dins lo còs de l’obratge, a prepaus del saut, N’Elias Moringlane escriu « Un Daqués, nomenat Despaus, butava la temeritat fins a pausar un pè sul cap del taure al moment ont anava balhar un còp de cap. Atal aprofechava una cèrta impulsion e passava sus l’animal, que, de suspresa, s’arrestava ». Autrament ditz, e segon ieu, la tauromaquia landesa es plan mai estetica e acrobatica que l’espanhòla. Adoncas, l’occitana es tanben mai dangeirosa pel taurejaire. La corsa espanhòla s’apeva mai que mai sus l’aparat. Emai se los amators o vòlon rarament reconéisser, sovent s’anujan dins las arenas ispanicas mentre que l’espectacle de la corsa landesa es plan mai diversificat. Demanda una audàcia fòra del comun. M’expliqui pas cossí aquela mena d’espectacle es pas mai presat que çò qu’es en Occitània. Me sembla correspondre al temperament occitan.
Ja a la debuta del sègle XXen Elias Moringlane se planh de la professionalizacion excessiva de son espòrt mai presat. Escotèm-lo repotegar contra aquel fenomèn : « D’unes amfiteatres confortables foguèron bastits un pauc d’en pertot e mai que mai dins de ciutats d’un bocin d’importància. D’abalisseires professionals remplacèron los abalisseires amators. La lòga de bestial venguèt de mai en mai cara, talament que d’uèi se pòt dire sens crenta de s’enganar que se paga de vacas a còps de somas colossalas. N’es vengut una vergonha ! ». Avèm conegut aquò dins las annadas 1990 amb la subta e rapida professionalizacion del rugbí. Al rebat de Elias Moringlane fa mai de cent ans, ne soi totalament malcorat que non solament refusi d’anar véser una partida de rugbí professional, mas refusi quitament de las agachar a la television. Per ieu l’espòrt deu demorar amator e se per de rasons estructuralas deu venir professional, o deu demorar dins de proporcions en deçà de l’obscenitat. Soi pas de los que van enriquesir los milionaris. Es per ieu coma per Elias Moringlane una question etica. Quand vesi lo governament francés balhar sa “legion d’onor” a d’esportius sens la balhar als infirmièrs o netejaires que trabalhan dins los espitals, es tot simplament mai qu’una vergonha, es un escandal.
Çò que me truca mai a la lectura d’aqueste libre de Elias Moringlane es un còp de mai l’encloscatge francesàs dels Occitans tre 1902. Alavetz, lo lavatge de cervèl deguèt plan foncionar entre 1870 e 1914. Atal çò que se pòt legir jos la pluma de l’autor a la revirada d’una pagina : « Òc-ben, la tauromaquia es una escòla de coratge, de biais e d’energia. Es una passion vertadièra que participa a la formacion de soldats mannats per França ». Se cal pas estonar puèi de véser aquela longas tièras de noms suls monuments dels mòrts en Occitania. Paures de nosaus !
La fin del libre es plan mens interessanta per çò que se tracha pas mai d’istòria de la corsa landesa, mas de l’actualitat taurina de… 1902. D’efièch, l’autor presenta tot çò que compta lo país de vacariás. O fa amb una tala precision qu’es capable de balhar per cada ostal lo nom de totas sas vacas. Cal dire que per los afogats, una vaca se destria de las autras per sas qualitats pròprias. Elias Moringlane es un cronicaire permanent d’aquela activitat e res sembla li escapar pas. Lo cortal de la corsa landesa es son univèrs e ne coneis son istòria coma son actualitat. Las nos fa partejar dins aquel libre que d’uèi lo jorn es vengut un document preciós, non solament per l’amator de corsa landesa, mas tanben per totes los Occitans qu’an aquí recampat e analizat un tròç de lor istòria. Per definicion aquela mena de tauromaquia se practica unicament en Gasconha, emai se li es arribat e contunha de li arribar d’anar far qualques demonstracions en defòra de son airal tradicional d’implantacion.
Si-ben-tant, aquel libre valiá la pena d’èsser reeditat e, coma de costuma, Eric Chaplain s’enganèt pas en lo causissent. Un obratge de metre entre totas las mans, e pas sonque las dels Landeses.
Pèire Rabasse
« Histoire des courses landaises – Istòria de las corsas landesas » d’Alias Moringlane. Edicions dels Regionalismes. Darrièra edicion : novembre de 2009. 116 paginas.