Contes populaires de la Gascogne de Joan-Francés Bladèr

            Quin plaser de tornar legir de contes tradicionals ! D’ont mai s’aquestes son estats transcriches per Joan-Francés Bladèr… Disi « legir », mas me soi susprés a non pas los legir, mas a los dire de plena votz. De fach, l’engèni de l’autor foguèt de los escriure en pegant, aitant coma se pòt, a l’oralitat. Es la causa per la quala me sembla impossible de los legir sens los dire. Aqueles contes collectats per Joan-Francés Bladèr son ara venguts de classics de la literatura occitana e son coneguts pertot en Occitània. Se son estats collectats en Gasconha, son ara dintrats dins lo patrimòni literari occitan. Amb las cançons dels Trobadors e la literatura modèrna fan partida del triptic del tresaur literari nòstre. Qual seriá un bocinèl afogat de literatura e coneisseriá pas « Las tres pomas d’irange », « Lo còr manjat » o « Lo prince de las sèt vacas d’aur » ? Aqueles contes los pòdi legir cinquanta còps qu’a la cinquanta unenca serai encara encantat. Son embelinaires. Lor fachin a traversat los sègles e perdurarà tant qu’umanitat i aurà e d’aquò ne soi solide.

            Lo prètzfach de Joan-Francés Bladèr es estat d’anar quèrre los contes de la boca dels transmeteires tradicionals, puèi, e es pas lo mendre de sos meritis, de los transcriure sul papièr. Es a la resulta del seu trabalh que se mesura tota l’art de l’escrivan. Rarament un autor a sabut tan plan imprimir de contes dins la mementa de sos legeires. Nimai per passar per l’escritura, los contes amassats per Joan-Francés Bladèr perdon pas ni lor sal ni lor mèl quand son tornats meses a l’oralitat. I a ges de deperdicion e lo passatge se fa coma se las òbras s’èran directament transmesas a l’oral. Es aquò que faguèt, e que contunha de far, lo succès de sos recuèlhs.

            Quand dins aqueles contes de Gasconha i es question d’un rei, e aquò arriba sovent, se tracha tanplan d’un rei de França coma d’un rei d’Espanha, emai aquò se compren que la proximitat amb los reialmes de delà los Pirenèus es evidenta per nosaus Occitans. Espanha e Catalonha essent culturalament pus prèp de Gasconha que non pas França.

            O torni escriure, demest aqueles contes n’i a qualques uns, coma per exemple « Las tres pomas d’irange » o « La nuèit de Nadal » per los quals auriái gaire d’esfòrces a far per los reténer de cap. Me son venguts talament familiars al long de ma vida que me sembla los possedir de totjorn. Pr’aquò, sens Joan-Francés Bladèr aqueles tèxtes se serián probablament perduts a mesura que morissián lors deteneires naturals. Se tracha mai que mai de contes meravilhoses e fantastics dins los cal las bèstias e los mostres parlan e fan lo ben per qualques uns e lo mal pels autres. Alavetz, sovent dintra en scèna un justicièr qu’a fòrça de coratge, de temeritat e de saber far, capita a restablir pertot lo just e la rason. Es atal que s’encantavan autres còps las velhadas al canton, quand gelava defòra e que lo terral bufava sus la plana o a travèrs las montanhas.

            Aqueles contes son mannats per descansar. Que foguèssetz trabalhaires manuals o intellectuals, aprèp una bona jornada de gasanha, quand lo ser dintratz en çò vòstre, puslèu qu’agachar los jornals televisuals francoparisencs (son quasi identics e parlan totes de la meteissa causa al meteis temps) vos aconselhi de dobrir aquel libre e de ne legir un o dos. Serà per vos un grandissim plaser, coma o foguèt per ieu. Son cortets e d’una lenga requista.

            Plan solide, mai qu’un presic dominical a la glèisa, o en complement a n’aqueste, aqueles contes tradicionals avián una foncion educativa evidenta dins una societat ont l’escolaritat èra l’excepcion. Atanben, quand ne vira, an de redoléncias biblicas. Dins « Joan de Calés » aquò’s lo jutjament a Salomon qu’es mes a contribucion d’un biais singular. Aqueste conte permet de mesurar la complexitat e l’engenh de l’òbra. Probablament que cada pèça metèt de sègles per se bastir e qu’evolucionèt de longa abans d’èsser colcada sul papièr. Cada contaire la deviá marcar de sa personalitat. Aquò’s aquò que lo meteis conte cambiava leugièrament d’un parçan a un autre, d’un país a un autre. L’estructura demorava la meteissa, mas las floriduras literàrias podián cambiar segon l’èime e la cultura del contaire que lo transmetiá a las generacions futuras. L’estudi d’aquel processús es quicòm de segurament interessant que quand es menat scientificament permet de n’aprene fòrça sus una societat donada per un temps donat. Joan-Francés Bladèr, el, s’acontentèt de los amassar e de los transcriure, çò qu’es ja un gròs trabalh de preservacion d’un patrimòni que sens aquò se seriá perdut dins la nèblas dels temps.

            Los contes meravilhoses de Joan-Francés Bladèr encantan pichons e grands. Qualques còps son una mica crudèls e sagnoses, mas aquò marca lor antiquitat certana. Dins aqueles tèxtes las mistòias meton a l’espròva lors galants que son prèstes a l’impossible per poder assoirar lor virilitat naturala. Tot vira totjorn a l’entorn de la vida e de la natura, cossí ne poiriá èsser autrament ? Aquestes contes serián moralistas ? Abans tota causa son pedagogics, o mai precisament son educatius. Son las pèças màger sus las qualas s’apevava autres còps l’educacion populara. Se trachava d’elements d’autoeducacion populara qu’escapavan a l’autoritat dogmatica de la glèisa catolica.

            La cobèrta del libre es illustrada d’un tablèu que representa una familha paisana. Me sembla conéisser aquela remirabla pintura classica, mas capiti pas a me remembrar quin es l’autor de l’òbra. Nimai ai pas trobat la responsa dins l’obratge. Soi solide que l’editor, per un tiratge venent, aurà l’èime de mencionat l’autor d’aquel fòrça expressiu tablèu. Sa composicion es una de las mai requistas que coneissi ; emai se soi pas un especialista de las arts plasticas…

                Pèire Rabasse

            « Contes populaires de la Gascogne – Contes populars de Gasconha » Tòme 2 de Joan-Francés Bladèr. Edicions dels Regionlismes. Acabat d’imprimir enb agost de 2021. 290 paginas.

https://editions-des-regionalismes.com/products/contes-populaires-de-la-gascogne-tome-2?_pos=2&_psq=contes++de+Gascogne&_ss=e&_v=1.0