La letra al Paire-Nadal

Amics legeires del Lugarn,

            En aquesta fin d’annada 2020, marcada per la funèsta pandemia de la covid-19 e los confinaments successius que provoquèt, en aquesta fin d’annada escosenta per l’umanitat totas, la redaccion del Lugarn vos vòl mercejar per la vòstra fidelitat en vos ofriguent aqueste conte de Nadal de l’autor Sèrgi Viaule. Jòia e serenitat per totes !

La letra al Paire-Nadal

            De memòria perduda, cadun o sap a Sant-Perdols. La letra al Paire-Nadal es de davalar cada an dins lo clusèl de La Castanhal. S’es totjorn fach atal dempuèi l’an pebre. La vièlha Elvià, qu’es la pus annadida del vilatge, conta que, de son temps de mainada, se fasiá ja atal. O ! Perdieu ! De son temps lo Paire-Nadal èra pas tan ric coma l’es ara. Mas es sempre estat ponctual e jamai manquèt pas de portar quicòm als mainatges de Sant-Perdols.

            Per aquò far, cal, ça que la, que cada enfanton aja dictat a la mamà o al papà la seu comanda. S’es pus bèl, e s’es anat pro temps a l’escòla, la i deu escriure de sa man. Es lo prètz de pagar per aver sos presents. Es pas un trabalh plan bèl, puslèu una participacion de complir. Ça que la, quand se tracha d’aver jòcs e joguinas, emai los mainatges los pus pigres, son prestes a s’o far. Lo quite Bernat d’En Garrigas, que tostemps ensaja de defugir sos devers escolars, es estat ongan lo primièr a escriure al Paire-Nadal.

            Mas basta pas d’escriure al Paire-Nadal. Li cal far portar la letra. Sus aqueste sicut, cada país, cada vila o vilatge, a son biais de far. M’es estat dich que dins la màger part de las endevenenças, bastava pas que de mandar per las Pòstas. Se fa pas atal a Sant-Perdols. Nosaus, la devem far portar al fins fons del clusèl de La Castanhal. Aquò’s son los paires, o quand ne vira los ainats de la familha, que devon davalar dins lo sosterranh per i despausar la comanda. Emai aquò se pòt pas far quora que siá. Se deu far lo primièr jorn de Calendas, valent a dire lo jorn de Santa Lúcia.

            Cal èsser coratjós per atal davalar dins lo negre. Cal pas aver paur de se daissar engolir per la gòrja badanta del clusèl. Es per aquò que i pas que los òmes e lo jovents qu’an lo drech d’o far. Jamai cap de mamà nimai de joventa es pas davalada dins lo ventre de la tèrra. D’alhors, e aquò se sap, la feròça garganhassa que demòra dins lo clusèl, manjariá despietadosament femna e filha que se i asardarián. Emai siague lo jorn de Santa Lúcia, que, sensat, la cratura infernala i es pas ; coneguda causa es que se per malur una femna veniá a passar lo sulhet del clusèl, la bèstia seriá capabla de tornar monta d’infèrn per la se chapar.

            La garganhassa es un mostre que, tanlèu la cracion del monde, remontèt de l’infèrn en cavant amb sas arpas. A d’arpadas tan longas e tan duras coma la puas d’un palavèrs. Malurosament per nosaus la garganhassa desemboquèt dins lo clusèl de La Castanhal. D’ara enlà i demòra. Emai que siem plan obligat de far amb ela.  

            Per astre, un còp per an, a Santa Lúcia, la garganhassa torna davalar al centre de la tèrra. Aquí ont se trapa l’infèrn. I torna per s’anar rescalfar. S’o fasiá pas, ne crebariá. Los Sant-Perdosòls aprofièchan aquel jorn per anar portar las letras al Paire-Nadal. Aqueste las ven quèrre, sens fauta, a la tombada de la nuèit ; just abans que lo mostre siá remontat dels fuocasses de l’infèrn. Se ditz que quand rejunh sa tuta, aprèp son banh de fuòc, la garganhassa es roja cramesida. Coma se sortissiá de la farga d’En Delmàs, lo nòstre faure.

             Adoncas, lo primièr jorn de Calendas, tre nòu oras del matin, tot lo vilatge arrèsta de trabalhar. Aquel jorn d’aquí, l’escòla, la Pòsta, los magasins, tot es tampat. Es una mièja jornada feriada a Sant-Perdols. Lo monde son endimenjats coma s’anavan a la messa. Mas es pas lo moment de pregar Dieu. Cada causa a son ora e ara l’ora es de portar las letras al Paire-Nadal. Lèu, Juli lo graïlaire e Ramond lo bodegaire arriban sus la plaça de la glèisa. Totes los Sant-Perdosòls son presents. Quitament las familhas qu’an pas mai de mainatges pichons e doncas pas de letra a portar. Degun voldriá pas mancar l’eveniment. A Sant-Perdols, Nadal comença per Santa Lúcia.

            Tot lo vilatge se met en procession darrièr los musicaires e lo passacarrièra tira cap a La Castanhal. Los portaires de letras son davant, just darrièr los menestrièrs. Seguisson jovents e joventas. Puèi caminan las femnas e los mainatges. Cadun se deu d’acompanhar fins al trauc los que davalan jos tèrra. La boca del sosterranh se trapa a mièg de la castanhal. Las gents, en silenci, fan cèrcle a l’entorn de la gola badanta. Cada portaire de letra, un ciri a la man, davala lentament dins lo budèl de tèrra. Se ditz que lo clusèl es compausat de mantunas pèças e que las letras se devon despausar dins la pus prigonda. Aquò explica que cada an los enfants devon esperar mai d’una orada abans de tornar véser pujar lor paire. Una orada talament longa ! Es una abséncia e una espròva angoissosa per totes. Cada an la question torna : « E se la garganhassa èra demorada acoconada a l’espèra dins qualque pèça per los se manjar ? ». La sabon sanguinària e enganaira. Seriá capabla de manjar sens beure un vintenat d’òmes. Los que son demorats dins lo bòsc retenon lor polsiu. L’ànsia es a son pic. Se pòt pas far fisança a un mostre. E subretot pas al nòstre, qu’es probablament lo pus òrre de la Tèrra. Totas las mamàs e totes los enfants demòran aquí, dreches, palficats, los uèlhs negats dins lo negre del trauc. D’unas, pus emocionadas, prenon lor mainatjon dins lors braces per lo rassegurar e tanben un pauc per se gardar los nèrvis. Es un vertadièr solaç quand los òmes tornan aparéisser.

            E atal qu’a Sant-Perdòls se passa comanda al Paire-Nadal. Es pas simple. Ne cal ben convenir. Mas que volètz ? Cada vilatge fa vilatge. Es a n’aquò que pensa Alfrèd en aqueste debuta de mes de decembre. A l’entorn d’el totes sos companhs e companhas d’escòla o de jòcs li dison çò que van comandar per Nadal. Segon lo gost de cadun tot i passa : una veitura teleguidada, un jòc videò, un parelh de gants de boxe, una tostona que se pòsque penchenar, un landèl per poder passejar lo toston recebut l’an passat, una bicicleta, una pòst de rotletas, e fòrças causas encara…

            Mas a n’el, quand òm li demanda çò que va comandar, Alfrèd repond qu’o sap pas encara, qu’a pas encara fa sa causida. De fach, aimariá plan de comandar un pichon banc de menusièr amb qualques apleches de sa talha. Demest aquestes presariá i trapar un rabòt o dos, un mèstre plegant, un cotèl resset, un escaire, un martelon, un falsescaire, una maçòta, un compàs, un trosquin e qualques raspas. E tanben, plan solide, desirariá aver qualques puntas de diferentas dimensions. Alfrèd aimariá de trabalhar la fusta, tal coma o fa son paire. O puslèu, coma o fasiá. Que son paire, lo paure el, es a l’espital desempuèi sièis meses. Sièis longas mesadas qu’Alfrèd a pas vist son paire. Es dins un espital de la vila granda, luènh de l’ostal. Es grevament malaut. Cada còp que sa mamà lo va véser, en dintrant a l’ostal, li parla d’el. Alfrèd aima d’aver de sas novèlas. Aquò li rebremba l’odor de la fusta seca quand, la jornada acabada, son paire lo preniá per vistalhar son capusador. Qualques còps li permetiá quitament de l’agachar trabalhar. A condicion, plan solide, que bolegue pas d’aquí ont èra. A condicion que s’acèrque pas de las maquinas que viran. Èran de moments benesits que desmembrarà pas jamai. Presava mai que tot véser la rabotaira electrica escupir sos esclapons coma s’èran flors d’un fuòc d’artifici. Quand serà grand Alfrèd serà menusièr, coma son paire.

            Lo mainadet afecciona de charrar de son paire amb sa mamà. Emai se, sovent, la seu mamà plora quand ne parla. E quand la mamà plora, Alfred plora tanben. Es pichon Alfrèd. A pas que sièis ans. Aima son papà, Alfrèd, mas son papà es malaut. Quand demanda a sa mamà « Quorà dintrarà papà ? ». Mamà respond que sap pas. Sap pas per çò que los metges sabon pas tanpauc. Alavetz, Alfrèd dicta a sa maire una letra pel seu papà e tanlèu aprèp li fa un dessenh. Mamà lo i portarà a l’espital la setmana que ven.

            Alfrèd se fa de pensament per son papà, mas tanben se’n fa per Nadal. Se pensa que se son papà es pas garit d’aicí-là, aurà pas de present. Ongan, a pas degun per portar sa letra al clusèl de la Castanhal. Pas de grand-paire nimai de fraire ainat per dintrar dins las entralhas del sosterranh lo jorn de Sant Lúcia. Dempuèi que lo paire es pas mai aquí, es sol amb sa maire. Quand i pensa, lo ser, avant de s’endormir, qualques còps raja una lagrema sus sa gauta.

            Ja a l’escòla d’unes se trufan d’el per çò qu’aurà pas res per Nadal. Lo fan biscar. Afrèd es a pensar qu’a Sant-Perdols, quand i a pas mai d’òmes dins una familha, los mainatges an pas de present per Nadal. Es triste per çò que pensa qu’es pas juste. Mas ne vòl pas parlar a sa maire per li portar pas langui. Tan pièch pel present, tan pièch per Nadal. Prega per la garison de son paire. La garison de son papanet seriá per el lo pus polit de totes los presents.

            A l’escòla, Dòria s’es mainada qu’Alfrèd èra triste. Son dins la meteissa classa. Sap qu’es malurós per çò que son paire es absent. Per li far plaser e li tornar lo sorire li prepausar de far portar sa letra al Paire-Nadal per son fraire ainat de sètz-e-uèit ans. Aqueste es autorisat a dintrar dins lo clusèl. Lo mainadet es content e accepta.

            Lo ser, tanlèu dintrat a l’ostal conta l’afar a sa maire. Li demanda de redegir la letra. Decidís de comandar al Paire-Nadal doas causas : la garison de son paire per que torne a l’ostal al pus lèu e tanben lo banc de menusièr. Sa maire es pas d’accòrdi. Ditz que per çò qu’es de la garison de son paire, aquò relèva pas del Paire-Nadal, mas del Bon-Dieu. Assolida que cal pas mesclar las causas. Afortís qu’es una demanda que se far en pregairas e a la glèisa. Emai li recomanda un còp de mai d’o far de tengut.

            Alfrèd es malcorat que sa maire aja pas volgut ajustar la demanda de garison de son paire sus la letra al Paire-Nadal. Ne parla a Dòria qu’es sa melhona camarada. Es genta amb el. Sap que l’escotarà. Aquesta, que desira tant li far plaser, li ditz que va arrengar aquò amb Paulin, son ainat.

            Finalament, un pauc abans lo jorn primièr de Calendas, Paulin, per far plaser als pichons, torna fa la letra jos la dictada del dròlle. Sens levar las ussas, i ajusta la garison e lo retorn del paire d’Alfred. Tanlèu l’envolopa pegada, Dòria sauteja de gaug. Es urosa per son camarada Alfrèd e espèra de tot còr que la seu demanda serà exauçada.

            La nuèit de Nadal lo mainadet se voliá pas endormir. Esperava véser passar lo Paire-Nadal. A tot pèrdre desirava demorar esvelhat. Li voliá parlar directament de son paire. Mas a fòrça de voler velhar la lassièra lo traïguèt e tombèt dins una sòm pregonda.

            Lo lendeman matin foguèt desrevelhar per una mirgalhadura de potons e de potonets. Èran son paire e sa maire que se clinavan sus el. Alfrèd ne reveniá pas. Pensava de somiar encara. Una estona pus tard, l’ausiguent parlar e reconeissent sa votz, se ronsèt al còl del paire. I demorèt penjat un brave moment. Se pegava a n’el coma un gafaròt.

            Son papà veniá just de dintrar de l’espital. A pro pena se l’ambulància se’n tornava. Lo papà èra definitivament garit. Es la mamà qu’o i disiá, qu’o i tornava dire e que se podiá pas empacha d’o i repetir a tengut. D’ara enlà demorariá a l’ostal per totjorn. Pel mainadet e per sa maire, èra lo pus polit Nadal de lor vida.

            Demorava dins la cambra a regassar son paire. Tant e plan qu’a cima d’un moment aqueste li demandèt s’anava pas véser çò que lo Paire-Nadal li aviá daissat dins la chuminèia. D’efièch, enaigat de bonaür, Alfrèd aviá completament desmembrat la segonda demanda facha al Paire-Nadal. Davalèt los escalièrs a tota prèissa. Tanlèu dins lo salon se trapèt nas e nas amb un polit banc de menusièr acompanhat d’un fum d’utisses. N’èra talament estabosit que gausava quitament pas los tocar. Demarguèron los paquets amb son paire. La mamà, que los agachava far, plorava, e plorava… Plorèrem totes tres dins la michor de l’ostalada.

            A miègjorn, al moment del repais, lo dròlle avoèt a sa maire, vergonhós, qu’aviá tornat fach escriure la letra al Paire-Nadal. Quand agèt acabat la seu confession, sa maire l’abraçèt e lo potonèt. Li bufèt a l’aurelha que per capitar la garison de son paire la conjugason dels esfòrces del Bon-Dieu e del Paire-Nadal èra estada probablament necessària.

            Dins la vesprada Dòria venguèt a l’ostal per s’amusar. Foguèt suspresa e urosa de véser qu’Alfrèd aviá tornar retrobar son papà. Èra venguda amb una tostona novèla suls braces.

            - T’i vau far un breç, diguèt Alfrèd.

            Son paire anguèt quèrre quatre pòstes dins son talhièr e las i balhèt. Abans sopar, la tostona de Dòria aviá un brèç tot nòu.

            Pita-patal, lo conte de Nadal s’acaba atal.

                  Sèrgi Viaule