Paul Arène : La gueuse parfumée

   La literatura occitana de lenga francesa es abondosa e variada. Es un patrimòni nòstre que nos devèm de longa de metre en valor. Als sègles dètz-e-nòven e vinten son estats nombroses los escrivans qu’aurián pogut escriure dins lor lenga, mas que per divèrsas rasons estimèron mai escriure en francés. Plan solide es un abandon, una demission, un renegament que planhissi. Mas a despart de condemnar lo fach istoric, nos podèm pas instituïr en tribunal contra los que, dins un contèxte d’imperfeccion que coneissèm pas precisament, causiguèron d’escriure dins la lenga importada, per dire pas la lenga impausada.

   Aquelas escrivanas e escrivans occitans de lenga franchimanda son nombroses. Los anam pas totes enumerar que, solide, ne doblidariam. Mas, ça que la, ne podèm balhar un pichon escapolon, sens lagui de ierarquizacion : Marcèl Panhòl, Enric Bosco, Joan Giono, etc... Aquí-ne tres que me son venguts còp sec, mas n’i a encara una polida patrocada. Demest aquelas e aqueles escrivans n’i a ja que son estats restituïts en lenga nòstra. Aquí tanben la tièra longa. Pensi a Josèp Deltelh, revirat en lenga nòstra per l’Ives Roqueta ; a Nicòla Faucon-Pellet, revirada per Maria-Cristina Còsta-Rixa, a Bernat Maós, revirat per Jòrdi Rafanèl e Jòrdi Blanc ; a Maurici Magre, revirat per Sèrgi Viaule e Miquèla Cavalhièr-Ramòs ; a Gerard Gòrgas revirat per Jòrdi Rafanèl ; etc... etc... la tièra seriá de gaire interminabla.

   Aquel trabalh de tornar a l’occitan d’òbras escrichas inicialament en francés, es un trabalh que cadun d’entre nautres, militants de la lenga, deuriam far. Demòran encara fòrças causas de revirar. Avèm per vocacion de recuperar aquel patrimòni que nos aparten. Encara que, caldriá que lo CIRDÒC establiguèsse una lista de çò que ja es estat fach e çò que demòra de far. Es una causa qu’es estada mantunes còps demandada, mas que, fins ara, es pas estada complida. Nos demòra pas mai a esperar que los bailes de l’organisme compreguèssen l’interés de far un tal trabalh que, de fach, son los sols a poder far. Son eles que possedisson la quasi exaustivitat de la matièra per aquò far.

   Per n’arribar al nòstre autor, Pau Arèna, aquel trabalh de restitucion a l’occitan es ja estat entamenat. D’efièch, Miquèl Gonin e Loís Gaubèrt an ja tornat a l’occitan son roman Domnina. Lo libre es estat publicat per la seccion albigesa de l’Institut d’Estudis Occitans dins la seu colleccion « Lo banquet ». Personalament tre la lectura de La cabra d’aur/La chêvre d’or, ieu tanben pensèri que veniá ara indispensable de publicar tot Arèna en lenga nòstra.

   Pau Arèna (1843-1896) sortiguèt d’una familha modèsta. Faguèt sos estudis a Sisteron. Aprèp aver aprestat una licéncia de filosofia, abandonèt l’universitat per s’orientar de cap al jornalisme. A París, ont trevava los cafès literaris, coneguèt d’escrivans coma Anfós Daudet e maites. En 1879 participèt a la fondacion de la Societat Felibrenca de París. Ne foguèt un dels sòcis mai actius. Es a la seu iniciativa que foguèt creat lo Jardin dels Felibres.

   La geuse parfumée/La gusa perfumada es un dels primièrs obratge publicats per Pau Arèna. Aquel libre clau quatre tèxtes. A mon vejaire, d’unes se pòdon considerar coma de novelas literàrias, per d’autres de cronicas vilatjesas e doncas de racontes. O alara, quitament, per d’unes se poiriá plan que se trachèsse d’una ibridacion entre los dos genres. O benlèu quicòm que siá d’un genre indeterminat talament d’unes, e mai que mai lo darrièr del títol « Le canot des six capitaines/ Lo canòt dels sièis capitanis », semblan dintrar dins cap de brústia.

   Los quatre tèxtes prepausats, que d’alhors son de longor desparièra, son totes d’un genre diferent. E per o dire clar, dins aquel recuèlh ai pas recongut ni l’autor de La cabra d’aur, nimai lo de Domnina. Se remarca còpsec, a la lectura d’aquel obratge, qu’avèm a far a un autor que se cerca. Quand a posteriòri aprenguèri que se trachava d’un dels primièrs obratges de Pau Arèna, aquò m’estonèt pas qu’a mitat. Tre la debuta m’a semblat que se trachava aquí d’una escriture laboriosa, çò qu’immancablament rend la lectura malaisida. Dins lo còs de cada tròç i a coma de cesuras, de trencaduras dins l’orientacion del contengut que fa lo libre malaisit de legir. Per plan dire, n’i a quitament que clausan qualques confusions que venon desvariar lo legeire. A despart de « La mort de Pan/ La mòrt de Pan » qu’es un tèxte d’un sol tenent, los autres son despartits en capitols tras que cortèts, çò que revèla una escritura fastigosa de novelari. Urosament Pau Arèna demorèt « novelari » plan pauc de temps.

   Dels quatre tèxtes, « Le canot des six capitaines  / Lo canòt dels sièis capitanis » es certanament lo mai interessant d’un punt de vista literari. Se tracha d’una mena de fabla burlesca e fantasierosa. Pau Arèna se regala de nos i balhar lo retrach de mantunes personatges totes mai excentrics los unes que los autres. Los fa evoluïr dins un encastre subrerealista entre comic e patetic. Mas aquí, tornamai, lo fial de la narracion es sovent copat a un endrech per èsser tornar nosat un pauc pus luènh dins de condicions e una logica pas totjorn evidentas pel legeire. Manca al tèxte un anar linear d’egala compreneson. En un mot, manca de clartat. Aquestes « racontes provençals », coma portat en jos-títol, semblan tròp sovent a un borrolhon. Mas un borrolhon que permetèt l’espelida del grand escrivan que vendrà Pau Arèna.

   Los que presan la vèrbia pròpria als autors de la costièra provençala i trobaràn lor compte. Aqueste recuèlh es l’obra d’un autor enrasigat e fièr de la seu cultura occitana. Pas que per aquò, lo libre s’amerita d’èsser legit.

Pèire Rabasse

« La gueuse parfumée » de Pau Arèna.

Edicions dels Regionalismes. Acabat d’imprimir en octobre de 2017. 140 paginas.