En montanha amb Xavièr de Forvièra

En montanha amb Xavièr de Forvièra

   Cossí van las causas ! L’estiu passat traversavi un vilatge ont se debanava un mercat. Demest los banquets se trobava lo d’un boquinista. I remarquèri un libre vièlh del format pichon. Tanlèu en man, me mainèri qu’èra escrich en occitan. Se trachava de « En montanha » de Xavièr de Forvièra. Un obratge editat en 1899. Tanlèu l’aver crompat e legit me pensèri que seriá plan de lo metre en grafia classica e de lo tornar publicar. Sabiái pas qu’al quiti moment ont aquò me traversava lo cap, Domenja Blanchard e Eric Chaplain èran a far lo trabalh. Aquí cossí viran las coïncidéncias !

   Lo nom de Xavièr de Forvièra lo coneissiái per l’aver rescontrat mai d’un còp dins qualques antologias, Mas fins ara, d’el aviái pas res legit. Cadun sap que lo canonge Xavièr de Forvièra èra escrivan, mas èra mai que mai un predicator qu’emplegava e fasiá viure la lenga occitana a l’oral. A l’epòca, sos presics en provençal èran coneguts e correguts. Sa passion e la mission que s’èra balhat èra de difusir e de far partejar sa lenga al pòble. Foguèt lo creator e l’animator d’un mesadièr occitanista « Lo Gau » que pareguèt entre 1897 e 1910. Lo felibre Xavièr de Forvièra militèt tota la seu vida per l’oficializacion de la lenga e son ensenhament dins totas las escòlas.

   Aquela vòia per l’emplèc oral de la lenga se retròba, plan solide, dins son biais d’alestir sa pròsa. Emplega de frasas cortetas e sovent d’onomatopèas. Recorrís fòrça als dialògues. Quand dins sas escorregudas rescontra un autre viatjaire o un pastre, es rar que li balhèsse pas la paraula.

   Los tèxtes cortets que nos prepausa dins aqueste libre son la narracion de rescontres. De rescontres siá amb de personatges, siá amb de paisatges (l’òme es un contemplatiu), o alara amb de bèstias. Un pauc al rebat de Sant Francés d’Assisi, Xavièr de Forvièra èra atentiu al bestiari. Foguèt un òme tras que sensible a la beutat del monde. Era capable de se meravilhar de temps davant una flor espompida : « E monta que tu montes. Eriam alòrs a 2.200 mètres au dessús dau nivèu de la mar ; eriam en plena floreson, en plen trionfle dau printèmps. E n’en vòs mai de flòrs ? Tè, ve-n’aquí ! ».

   Cada capítol del libre se presenta gaireben coma un tablèu biblic. Manca los reis magues, tot i es : los vilatges rustics, los planestèls desèrts de Gavotina, los cabals de fedas amb lors pastres solitaris, la frugalitat de l’economia de montanha e la fe de las gents demorant entre cèl e rocasses. Mas çò que segurament regaudís mai Xavièr de Forvièra aquò’s que lo monde, amont-naut, en aquesta fin de sègle XIXen, parlan pas una autra lenga que l’occitan. Atanben, a lo legir, òm a l’impression que l’autor se congosta de çò que per el revèrta un anar a las sorgas de sa lenga. Los botanistas, e encara mai los lexicològues en botanica, se van regalar de legir aqueste libre. Los ai pas comptats, plan solide, mas sens exagerar i deu aver un bon centenat de noms de plantas dins aqueste raconte d’escorreguda. A creire que lo quite libre es estat pretèxte per recensar lo vocabulari de la flòra en país gavòt.

   Òme de la plana, se poiriá pensar qu’es vengut en montanha mai per renfortir sa lenga (es estat autor d’un diccionari) que per assolidar la fe crestiana dels montanhòls. Dins son raconte, lo militant occitanista Xavièr de Forvièra manca pas de plànher l’introduccion del francés, quitament dins los recantons los mai isolats de la montanha. Planhís, sens esperit de corporacion, que d’unes de sos collègas eclesiastics foguèssen los vectors d’aquela colonizacion lingüistica. D’o constatar atal, dins los endreches mai recuolats de Provença, lo nafrava prigondament e o exprimissiá sens bestorns, anant fins a denonciar los curatons de vilatge incapables d’assumir lor occitanitat a la del país.

   Sas descripcions del país, per tòcas menudas, son poeticas, emai amorosas. Son comolas de tendresa. Tornem o dire, a percórrer aquelas encontradas desprovesidas de tot confòrt, a Xavièr de Forvièra li sembla tornar als temps biblics. De longa fa lo parallèl entre las Escrituras çò que vei e viu de Dinha a Barciloneta. De fach, sovent es dins la postura de l’etnològ. Mas un etnològ cargat d’empatia per las gents que l’aculhisson. Lo canonge es totjorn generós dins son prepaus. Doblida pas jamai que, sensat, es tanben en mission pastorala.

   A lo legir se pòt imaginar de paisatges mièg desertics, pelats e semenats d’escarses rocasses. Se pòdon imaginar d’airals minerals que minerals ont la vegetacion patís per trobar son espaci vital e sa pitança. Un país non pas de vacas magras que dins son libre i es pas jamai question d’aquel bestial, mas un país de cabras ananquidas. D’encontradas ont los umans qui demòran, per subreviure, espleitan la mendre possibilitat ofrida per una natura, cèrtas grandiòsa, mas generosa sonque del pauc que possedís.

   L’autor descriu la vida pastorala montanhòla dins sos mendres detalhs. O fa amb una orientacion mai poetica que sociala. Observa la plaça de cadun dins la societat sens metre en question las relacions socialas. Accepta la ierarquia entre mèstres bordièrs e pastres amb una fatalitat beata.

   Aquela evocacion de l’escorreguda de l’autor entre Dinha e Barciloneta a travèrs sendarèls e dralhas revèrta, per d’unes costats, los primièrs guidas toristics. Fa pensar a un guida de montanha per excursionista afogat. Xavièr de Forvièra se fasiá un dever d’anar endavant lo pòble rural e montanhòl. Emai s’èra predicator de fe crestiana, presicava mai que mai e clarament la resisténcia lingüistica. Aqueles escriches son mai una pròsa de restitucion etnografica que non pas d’edificacion. 

Pèire Rabasse

« En montanha, entre Dinha e Barciloneta » de Xavièr de Forvièra.

Edicions dels Regionalismes.

Acabat d’imprimir en octobre de 2017. 164 paginas.