Monica Sarrasin : Chastinhas jos las cendres

Rescontre inesperat amb lo paire o cossí tornar visitar son enfància

    Monica Sarrasin es una autora singulara, mas benlèu pas tant qu’aquò. D’efièch, coma planas autoras e autors occitans s’es mesa a escriure sul tard. Mas aquò, o cal ben mencionar, es pas pròpri a las Letras occitanas. Son nombroses dins aqueste ample monde los que se meton a escriure quand an léser d’o far. Alavetz, lo moment mai propici a n’aquò es lo temps de la retirada. Desliuradas de tota activitat professionala, las gents se pòdon consacrar a lors passions. Los que del temps ont se devián ganhar las trempas capitavan pasmens a panar qualques instants al trabalh per la lectura ; d’unes d’aquestes se meton a escriure tanlèu la retirada. Aquò se sap ben pro, sovent l’escritura es lo perlongament de la lectura.

    Monica Sarrasin es una d’aquelas personas qu’avián de causas de dire, e qu’esperèron lo moment vengut per s’exprimir. L’autora limosina o fa de la mai polida manièra, emai se despartissi pas totas sas causidas. I pren talament plaser que publica regularament desempuèi qualques annadas. Me tornan aquí en memòria sos obratges pareguts a las edicions « Lo chamin de Sent-Jaume », libres qu’agèri l’escasença de presentar quand espeliguèron.

    O ai ja escrich endacòm mai, lo problèma amb los autors tardièrs es que sovent lor primièr reflèxe es de far çò que ieu sòni de « literatura retrovisor ». Valent a dire qu’a qualques excepcions prèp, lor primièr obratge es una cabussada dins « l’eden de lor enfància ». Urosament totòm tomba pas sistematicament dins l’evocacion felibrenca del « autrecòps èra plan pus polit que uèi », mas podèm virar la causa dins lo sens que volèm, estadisticament es sovent lo cas.

    Monica Sarrasin passèt per aquela fasi, mas sembla ara voler anar pus luènh dins la creacion blosa. Pauc a cha pauc se tira de las arpas de la nostalgia per enfaciar de narracions de composicion. Aqueste « Chastinhas jos las cendres » es una estapa d’aquela evolucion. L’obratge se presenta mai coma un raconte que non pas un conte. Es pas una ficcion, d’alhors, dins lo volume, se trapa pas enluòc la mencion de « roman ». Avem aquí un libre de remembres. Mas un obratge engimbrat d’un biais tras qu’original. Partida del jornal de captivitat del seu paire retrobat dins un trast, l’autora n’aprofiècha per tornar sus d’unes moments de la seu vida. E justament lo temps de la guèrra de 1939-1945 correspond a son temps d’enfància. Una enfància que se debanarà, o avètz comprés, en l’abséncia del paire, tengut presonièr en Alemanha.

    Se dins aquel raconte i es question de la vida vidanta tala coma se debanava a l’epòca en Lemosin, amb a còps descripcions de tecnologias arcaïcas e de mentalitats non mens anacronicas, i es subretot question d’una abséncia, o de l’abséncia al sens psicanalitic. Aquela abséncia semblariá èsser estada patida, e aquò se compren, mai per la maire que non pas per la pichona Monica. La manca d’afeccion èra pas la meteissa per la maire e per l’enfant. Un enfant que gausissiá, per autre latz, de l’amor de sa familha alargada. Tantas e oncles, grand maire e grand paire, venguèron pauc o pro comolar la longa abséncia del paire.

    Tot aquò es descrich per l’autora amb una grand pudor. Conta la percepcion qu’aguèt de la guèrra. Totjorn li semblèt lonhdana malgrat la preséncia pas tan luènh de la bòria dels Alemands e dels Resistents. Monica Sarrasin a la capacitat de descriure de sentits fins. Lo fach de tornar pujar lo temps l’empacha pas d’escalcir de sovenirs amb una acuïtat extraordinària. Es aquò que fa, entre maitas causas, la fòrça de sa pròsa. Va quèrre lo detalh que farà comprene als legeires una situacion donada. Mica per mica desvela un roman familial trebolat pels eveniments de la guèrra. Ditz l’incompreneson d’una drolleta que de paire n’aviá ben un, mas sonque per aver ausit parlar d’el : « Li volia mau a ‘queu papà de far purar ma mair. Pertant ‘la me disset que quò li fasia plaser. L’i comprengueri ren, nonmas que qu’eria la guerra e que la fasia purar lo monde ».

    Aqueles tròces de vida son entrecopats per las anotacions portadas sul casèrn de captivitat. Dins aqueste jornal, ges de descripcion detalhada sus la vida de presonièr. Sovent l’òme s’acontenta de i portar lo nombre de letras e de còlis recebuts. Meses aprèp meses, son de gaire las solas causas que lo presonièr sembla capable de i consignar. Emai se dins una tala situacion de talent -qu’òm imagina quasi permanenta- lo decompte de la manjalha recebuda ten una importància vitala, pasmens sèm decebuts per la pauretat d’aqueste jornal. Reverta mai lo registre comptable que non pas lo quasèrn intime. Rai ! Monica Sarrasin se’n servís unicament per balhar una polsada particulara (un ritme ?) al seu raconte. La combinason dels dos es remirabla d’originalitat. E es çò que, fin finala, fa lo fachin de l’òbra.

    Pasmens, auriái presat que lo contengut d’aquela mena de calendièr de presonièr de guèrra foguèsse estat tradusit en lenga nòstra. Lo valat seriá estat mens pregond dins l’anar-tornar entre çò que nos prepausa Monica Sarrasin en 2017 e çò qu’escriguèt son paire en 1939-1945. D’ont mai que per prene pas qu’un exemple aquò se limitava a quicòm coma : « Junh de 1944 : 1èr de junh, recebut lo 107en còlis expediat lo 4 de mai, siá : 1 kg de bescuèches, una mièja liura de chocolat, una liura de sucre, una liura de pastas, 2 pans especiats, 2 formatges, 3 salcissòts, 3 paquetes de cigarretas, 3 de tabat, 4 potets de confituras, una liura de monjas secas, 2 paquets de cafè, 4 bróstias de graissilhons, 1 bróstia de burre ».

    Pòdi pas acabar tanpauc sens parlar de la lenga. Un còp de mai tomban aquí dins la topina de l’iperdialectalizacion. Tot es fach per rebutar lo legeire. Amb aquò se cal pas estonar puèi que lo monde legiscan pas la literatura occitana. Allòc de nos ofrir un lemosin aisit, Monica Sarrasin a causit de nos servir lo jos-josdialècte d’un jos-josdialècte. Lo folclòre i ganha benlèu bravament, mas la comunicacion modèrna que nos fa de besonh, ges. Pr’aquò la lenga se salvarà al present e al futur, pas al passat. Monica Sarrasin sembla voler pas aceptar aquela evidéncia. Probablament que balha la prioritat a quicòm mai que l’avenidor de la lenga. A cadun sa color del bonaür !

Pèire Rabasse

« Chastinhas jos las cendres » de Monica Sarrasin.

Edicions « Camins ».

Acabat d’imprimir en novembre de 2017. 80 paginas.