Lo sagèl del secret de Gui Vialà

   Aqueste obratge es lo segond roman policièr publicat de Gui Vialà. Un genre literari que conveniá plan a l'autor castrés. Nos regalèrem de "Par o impar" qu'entamenèt la colleccion "Crimis", creada en 1984 per Eric Chaplain, alara director literari de l'Institut d'Estudis Occitans e actualament director de las edicions independentas "Regionalismes". Puèi venguèt "Lo gorg del bauç" que se pòt atanben classar dins las òbras literàrias policièras. Çò sembla que las Letras occitanas ajan pas jamai mes pro endavant lo trabalh d'aquel autor. Benlèu tanben que los afogats de literatura nòstra parlan pas pro de çò que pareis. Atal tròpes autors demòran dins l'ombrina, e qualques còps dels melhors.

   Dins una vila mejana que demòra de temps anonima, mas que l'autor se pòt pas empachar de nomenar Castras en fin de narracion, un òme es ensucat a mòrt. D'aquí entr'aquí lo paure inspector Tadèu, sens cap d'indici provant a la debuta, se va lançar sus la pista de criminals potencials. Va córrer de costats e d'autres per s'anar copar lo nas d'aicí e d'ailà. Va sautar de mal en marrit. Mas aquò's lo mestièr de policièr qu'o vòl. Es tanben lo mestièr de l'escrivan de lo far damnar una mica en lo butant dins d'andronas. Es la règla fondamentala del genre e Gui Vialà es luènh de l'aver doblidada.

   La victima èssent filatelista, lo sol mercant de timbres de la vila serà interrogat. Çò requist es cossí  capita l'autor a nos restituïr l'ambient d'una botiga de filatelia : escura, poscosa, silenciosa amb un botiguièr qu'òm imagina volontièr magre, pallinèl, en grolhas e amb las lunetas a cima de nas. Una botigòla de la davantura passida, recantonada dins una carrièreta estrecha e imoissa ont sols los drogats de filatelia se gausarián aventurar.

   Sus la tièra longa dels suspèctes s'i traparà atanben totes los que trevan lo mitan del timbre e del sagèl de colleccion. De prima pausa se pòt pas imaginar tot lo monde qu'aquò pòt far ! L'escasença per l'autor de nos descriure d'un biais realista lo retrach d'unes personatges pintorescs. Son totes mai excentrics los unes que los autres. Semblan mai malautisses los filatelistas que non pas los rubiaires.

   La passejada foncionariala de l'inspector en çò dels vesins de la victima es gaireben un tròç d'antologia que revèla la grand capacitat d'observacion de l'autor : "L'inspector Tadèu se gratussèt lo cap. Sabiá pas per ont començar. Çò pus facil èra de visitar los vesins. Es çò que faguèt".

   L'enquista menarà nòstre inspector, una mica inchalhent o cal ben dire, dins divèrses endreches de la vila. L'escasença mannada per Gui Vialà de far descobrir sa vila que coneis plan. Siá dich en passant l'autor es estat professor d'istòria e s'es especializat dins l'istòria locala. Publiquèt mantunes obratges sul sicut.

Entre maitas personas, l'inspector encargat de l'enquista s'interessarà a una jova liceana e a son fringaire. Mas anam pas enumerar la galariá dels potencials colpables. Seriá fastigós. L'art de Gui Vialà, coma de tot bon escrivan de roman negre, es de levar de lebres qu'anguen mai aviat que lo legeire.

   Se pòt pas parlar de las òbras policièras de Gui Vialà sens dire sa capacitat a engimbrar los dialògues. Aquestes son escalcits de man de mèstre. Las replicas son sovent inesperadas e s'i pòt constatar un descalatge estetic entre las paraulas dichas e los personatges que las dison. L'autor cerca de longa a susprene son legeire, quitament dins d'unes detalhs.

   Ça que la, las causas se van endevenir de tal biais qu'un an parèp la descobèrta del cadavre, l'enquista de Tadèu farà encara meuca. Es aquí una trobalha de mai de Gui Vialà : manténer lo suspens dins la durada.  Alavetz, vos rasseguiri còpsec, tota òbra a una fin. Lo colpable serà condreitament descobèrt e desmascat. Mentretant, Gui Vialà aurà passejat a plaser son legeire dins totas las jaças socialas de la vila. D'unes personas collaborarán amb mai o mens de volontat a las demandas de la polícia e de la justícia. D'autras las caldrà butar.

   Aquò's aquò que sens èsser Alfrèd Hitchcock en persona, Gui Vialà mena son afar amb pro de mestresa per daissar landrejar, emai embelinar, l'imaginacion del legeire. Es aquò la tòca del genre : prene lo legeire e ensajar de lo pèrdre dins lo laberint de las ipotèsis plausiblas. Es l'art de tibar d'unas trapèlas al legeire aquí ont s'i espèra lo mens e de jogar del temps e de l'espaci. L'autor i capita plan e, de subrepés, amb benaise. Amb Florian Vernet, Raimond Guiraud, Amandà Biòt, Claudi Barsòtti e Joan Ganhaire, teni Gui Vialà per èsser estat un dels autors policièrs los mai engenhoses.

   La lenga de Gui Vialà es la de qualqu'un que la teniá de naissença. Es tanben la d'un òme de l'escrich. L'autor castrés possedissiá a l'encòp la tecnica de la lenga escricha e la vèrbia naturala de l'oralitat. Aviá dins l'ase de fargar una lenga a l'encòp gostosa e tanben de larga comunicacion. Emai i capitèt. Sos obratges convenon per los que començan de legir en lenga nòstra. De tira pòdon cabussar dins la literatura sens dificultat. La literatura policièra es una bona introduccion a la lectura.

"Lo sagèl del secret" de Gui Vialà. Edicions de l'Institut d'Estudis Occitans. Colleccion "Crimis". Despaus legal : tresen trimèstre de 1995. 75 paginas.

Pèire Rabasse