« Lo Tèrramanhon » : Lucian Fabre met en scèna romançada la revòlta dels vinhairons de 1907

            Tre la debuta avena d’aquel roman una atmosfèra de mistèris e d’ombras. Los personatges son, -almens semblan-, escurs. Dintram dins un monde estequit ont las gents naulejan entre present e eternitat. Un airal ont la magia de la vida s’interpreta pas vertadièrament. Ont cadun sembla suportar son existéncia malgrat las dificultats per se poder ganhar las trempas. Dificultats que, pauc a cha pauc, butan a la revòlta. Dins aquel roman sèm convidats a trevar un espaci material e temporal trebol. L’autor nos passeja dins un univèrs de contunh en grises.

            Lucian Fabre nos conta la tèrra noiricièra qu’es a l’encòp maire e mairastra, qu’encanta per las segasons quand son bonas e que desencanta per las granissadas quand o afraban tot. Una tèrra trabalhada per d’umans qu’o son mai o mens, que son mai o mens solidaris, mai o mens generoses, çò que pòt far nàisser, quand ne vira, de revòltas e de crimis de tota mena. La proximitat de la natura apara ges de la foliá, emai s’a totjorn produsit pro de saviesa per traversar los sègles.

            Lucian Fabre sembla s’èsser apassionat pel monde rural. Doblidessem pas qu’es sortit, coma Balsàs, Bodon e Robèrt Martí de las ribas de Viaur. De la tèrra que dels umans que la fan, ne va quèrre los mistèris per ensajar de los comprene. Mas arriba que l’anma umana passe l’òsca de la compreneson racionala per anar trevar los travèrses de las perdicions.

            Lucian Fabre descriu una societat sempre a l’òrle del drama e de l’inadobabla catastròfa. Se tracha aquí d’una revòlta paisana, e mai segurament d’una crida a la justícia sociala. Lucian Fabre sembla aver agut una cultura psicanalitica. Aquò transpareis dins l’òbra. Lo roman nos balha a véser d’existéncias espessas, motonièras, sens lutz e sens doçor. Un roman ont l’expression « misèria negra » es una realitat patenta e viscuda.

            Dins « Lo Tèrramanhon », Lucian Fabre met en scèna romançada la revòlta dels vinhairons de 1907. Çò que regretam nosaus autonomistas e independendistas occitans es que la revòlta dels vinhairons de Lengadòc, Gasconha e Provença aja pas desembocat sus una secession politica d’una part d’Occitania amb França. Lucian Fabre, el, i pensava tanben dins l’aprèp guèrra de 1914-1918. Cèrtas pas qu’en ficcion, mas la literatura sortís pas del nonrés. Avena de l’intelligéncia umana. Es l’expression d’un sentit personal qu’òm vòl far despartir al pòble legeire. Emai Lucian Fabre foguèsse estat fòrça entindat dins la vida culturala franchimanda e particularament parisenca, empacha pas qu’aviá un sentiment occitanista a flor de pel e aqueste roman n’es la pròva. Son analisi dels eveniments de 1907 es la nòstra : òc-ben, se Frederic Mistral aviá pas traït la causa nacionala, s’aviá rejonch Marcelin Albèrt e Ernèst Ferrolh ; òc-ben, la secession èra possibla amb la rejoncha dels regiments que lors soldats èran majoritariament recrutats dins las regions occitanas. Aquel scenari geopolitic es pas un fantasma de militant politic occitan. La debuta del sègle vinten èra l’epòca dels nacionalismes de liberacion en Euròpa. Malurosament degun sapièt pas butar la revòlta cap a una lucha de liberacion de las tèrras occitanas. Dins son roman, Lucian Fabre fa enfaciar a sos personatges la quita creacion d’un Parlament occitan. Dins la realitat la causa èra possibla e se’n manquèt de gaire que se realisèsse. D’aquò, l’autor n’èra conscient e ne faguèt un roman fauta de ne poder far res de mai. Malurosament, en Occitània l’esperit de resisténcia s’exprimís pas jamai concretament en plen jorn e sovent s’amaga jols vestits vergonhoses dels sòmis. Quora los Occitans arrestaràn de fantasmar per passar a l’accion concreta ? Tala es la question clau de l’avenidor del país. E, coma o fa dire l’autor a son eròi : « - Tan pièg per la legalitat quand es marrida, se l’illegalitat pòt far nàisser una legalitat novèla pus parenta de l’equitat ».

            Evidentament la traduccion occitana de Joan-Claudi Sèrras es remirabla. Cossí ne poiriá èsser autrament d’aquel òme que passèt sa vida a ensenhar la lenga a un fum de generacions ? Cossí poiriá tanben n’èsser autrament de l’escrivan famós que totes los que seguisson pauc o pro la literatura nòstra coneisson ? La lenga que fa, raja coma de mèl e un còp mai los golards se van regalar de la legir. Es una benediccion qu’aja agut l’idèia de nos revirar aquel roman de Lucian Fabre.

            Mentretant, quicòm me tafura. Se dins l’original que data de 1925 per sa parucion, l’autor emplega lo mot pejoratiu de « patés » per parlar de la lenga nòstra, es la resulta d’una alienacion culturala correnta a l’epòca. Çò que m’interròga bravament es, perqué lo traductor torna prene aquel vocable depreciatiu en 2023 ? Entretemps, me sembla que plan d’aiga ragèt dins Agot e que lo movement occitanista de desalienacion tirèt camin. Lo quiti Joan-Claudi Sèrras fa partida d’aquel movement de defensa e d’illustracion de la lenga nòstra. Alavetz, perqué tornar prene aquel mot de « patés » que nos escaraunha tant las aurelhas e, qu’entre las mans de l’enemic, nos faguèt tant de mal e no’n fa encara ? Compreni dont mai malaisidament aquela causida qu’a còps emplega « occitan » e a d’autres « patés » per designar una meteissa lenga : la nòstra.

            Seriái curiós de saber se dins l’original Lucian Fabre, coma lo traductor, emplega d’unes còps « patés » e d’autres « occitan ». Es pas impossible que, cent ans fa, ja lo movement occitanista existissiá. Existissiá, mas èra plan pauc conegut e espandit. Mentretant, e d’un autre costat, Lucian Fabre èra un intellectual al fial de totes los movements literaris e deviá probablament non solament conéisser lo Felibritge, mas tanben benlèu lo movement renaissentista occitan amb la sa difuson e sa represa de la grafia nacionala occitana mesa al punt a l’Edat-Mejana pels trobadors.

            Dins un cas coma dins l’autre, qu’auriái fach ieu a la plaça del traductor ? Solide qu’auriái defugit aquel òrre vocable de « patés » que demesís lo prestigi de la lenga nòstra. Es per ieu una question de resisténcia e de fiertat. Es tanben una question de respècte per las generacions passadas que dempuèi mai d’un millenari an emplegat aquela tan requista lenga, aplech e vector d’una literatura mondialament coneguda. Segon las circonstàncias, auriái ieu emplegat « occitan », « lenga del país », « lenga nòstra » e benlèu que dins de circonstàncias extrèmas auriái emplegat « lengadocian », emai s’una dialectalizacion de la lenga m’agrada gaire. Pasmens, jamai auriái repres lo baston de « patés » per m’automespresar. Es pas èsser chauvin que de demandar lo just e la rason. Es pas èsser capriciós que d’exigir lo respècte de son identitat. Soi suspres d’aver trobat aquel mot assassin dins la revirada de Joan-Claudi Sèrras, emai se, plan solide, el deu aver sas rasons e arguments per l’aver emplegat. Arguments que seriái curiós de conéisser talament vesi pas de justificacion an’aquel fach.

           Pèire Rabasse

            « Lo Tèrramanhon » de Lucian Fabre. Edicions de la seccion albigesa de l’Institut d’Estudis Occitans – colleccion « Revira lenga ». Despaus legal : trimèstre primièr de 2023. 195 paginas.

Per crompar lo libre :

Centre Culturel Occitan de l'Albigeois
« Centre Occitan Rochegude »
28 rue Rochegude – 81000 ALBI
05 63 46 21 43 - centre-occitan-rochegude@orange.fr

Centre Occitan del País Castrés
« Ostal d'Azalais »
6 rue du Consulat – 81100 CASTRES
05 63 72 40 61 - azalais@wanadoo.fr