L’unitat de la lenga es per nosaus una question de vida o de mòrt

            Fa gaire, agachavi la television. La causa es pro rara per èsser senhalada. Èran a passar un polit reportatge toristic sus aquel país atlantic qu’es Irlanda. Lo documentari èra talament plan virat que demorèri sus la cadena. Tot es pas de getar a la television. Coma per tota causa s’i tròba per beure emai per manjar. Aquel film se presentava coma una mena de monografia del país. Lo realizator ensajava d’anar prigond dins la presentacion de cada parçan. S’acontentava pas de presas de vista magnificas sus de paisatges maritims e de monuments arquitecturals notables. Ensajava tanben de presentar los uses e costumas de cada comtat. Cavava dins la cultura del país e ne demorava pas a las causas superficialas, çò qu’es pro rar per un documentari. D’un autre latz semblava plan conéisser lo país e ne demorava pas a las futilitats dels colcars de solelh e autres imatges comuns.

            Vos farai pas far lo torn d’Irlanda amb el, mas nos anam arrestar sus las islas d’Aran que son en gaelic Inis Oírr, Inis Meáin e Inis Mór. Aquestas se tròban a l’Oèst, dins lo comtat de Galway. Son d’islas planièras sens lo mendre arbre. Practicament, e a quelques excepcions prèp, s’i fa l’abalissatge de las fedas. Mas probablament qu’anteriorament s’i deviá far venir de culturas vivandièras que los mejans de comunicacions maritimas èran pas çò que son d’uèi e que l’aviacion existissiá pas. De notar que caduna de las islas possedís d’uèi son pichon aeropòrt. Fa temps aquelas islas devián èsser pauc o pro autarcicas ; segurament plan pauras, mas autarcicas.

            Las gents s’i aparan del vent en bastissent un malhum sarrat de muralhas que delimitan cada pèça de tèrra. Aquelas islas, per tant inospitalièras que foguèsson, son totjorn demoradas abitadas. Aquí se pòt dire que l’amor del país pren tot son sens. Plan solide nombroses foguèron los qu’emigrèron sus l’isla maire d’Irlanda e tanben als Estats Units d’America. Mas l’archipèl d’Aran demorèt de longa abitat.

            Alavetz, dins la presentacion d’aqueles mocadors de tèrra pausats en plen ocean, lo realisator parla condreitament de la populacion que pòbla l’endrech. Coma o fa onestament, emai scientificament, pòt pas passar a costat del fach e de la question lingüistica. Los qualques centenats d’estatjants de l’arquipèla parlan gaelic. Es de tot temps la lenga sociala de las islas. La quita escolaritat i es dispensada en gaelic e l’anglés i es apres per çò qu’es, valent a dire una lenga estrangièra. La lenga celtica i es talament viva que los que venon demorar dins las islas son obligats de l’aprene se se vòlon integrar dins la vida vidanta.

            Es lo cas d’un òme que maridèt una dròlla del país, una insulària. Non solament aprenguèt la lenga, mas ara l’ensenha coma regent. N’es vengut un especialista. Parla davant las camèras d’aquela lenga coma d’un joièl cultural ; çò qu’es. Per contra, la seu esposa, quand ne parla se pòt pas empachar d’insistir sul fach que d’unes mots que s’emplegan a Inis Oírr son completament desconeguts a Inis Meáin e a Inis Mòr. Al contrari, d’unes, emplegats a Inis Mòr, existisson pas dins las doas autras islas. Atal, en volent mostrar çò que dins son esperit es una riquesa lengatgièra, fa sens se’n mainar davant l’objectiu de la camèra la demonstracion de las dificultats d’intercompreneson entre las islas. Aquel biais de far e de rasonar me rebembrèt plan solide la tissa dels dialectalistas occitans que passan lor temps a desboscar los particularismes fins a rendre la lenga incomprensibla d’un cap a l’autre del país. D’unes lingüistas, puslèu que de cercar çò qu’unís, s’arrengan per metre endavant çò que divesís. Per çò que tòca als universitaris, aquela postura d’estudiar la lenga coma s’èra un objècte mòrt, se pòt benlèu comprene. Aquela tissa de disseccion lor pòt permetre d’alestir una tèsi de dialectologia en quatre volums e atal benlèu justicifar lor paga. Mas per lo que vòl far viure sa lenga coma una lenga modèrna de comunicacion aquel comportament es catastrofic per l’avenidor.

            Alavetz, se la comunicacion es plan tròp complicada entre las islas d’Aran, qual sap se los Aranians (escrivi Aranians per evitar la confusion amb los Araneses) van pas passar a l’anglés per mai de facilitat ? Lo reportatge a pas cavat lo sicut, mas espèri que coma per l’occitan, los Irlandeses an sabut crear un gaelic estandard. Espèri per eles que la lenga ensenhada sus las islas d’Aran es la meteissa que la ensenhada sus l’isla maire. Dins lo cas contrari serián a ressegar la branca sus la quala son pausats. Ja los gaelicofònes son minorisats en Irlanda, mas aquí tè que los estatjants d’Inis Oírr se vòlon encara isolar de los d’Inis Meáin qu’eles se vòlon distinguir dels gaelicofònes del comtat de Galway. Pensavi qu’aquela mena de suicidi collectiu èra pròpri als Occitans. Me mainèri qu’aquel sindròme del minorisat es fin finala pro espandit de per lo monde. Es pas una rason per cambiar pas lo fusilh d’espatla quand qu’es encara ora. Tant que nos balharem pas los mejans de comunicar aisidament entre nosaus, farem lo jòc dels enemics nòstres, e aquestes son nombroses. L’unitat de la lenga es per nosaus una question de vida o de mòrt. Sèm estat capables de nos balhar una grafia comuna, ara nos cal anar pus luènh e nos balhar una lenga estandard. Cadun deurà far de concessions del seu costat. Es atal que farem se desiram far ostal comun.

           Sèrgi Viaule