Robèrt Dupont es un inseminator ariegés a la retirada

            Robèrt Dupont es un inseminator ariegés ara retirat. Dins sa vida professionala aguèt, plan solide, mai sovent l’escasença de parlar occitan que non pas francés. A fòrça de rebalar dins lo campèstre e de rescontrar de monde li venguèt mai d’un còp l’enveja de contar en occitan. Contar rai ! Mas sabiá pas escriure en lenga nòstra. Alavetz, s’associèt a Maria-Àngel Lagarda qu’ela possedís l’escrich. Alavetz, a totes dos se lancèron dins l’escritura d’un roman que ven tot bèl just de publicar la seccion ariegesa de l’Institut d’Estudis Occitans.

            Quand lo masoquisme vos escana vos daissa pas jamai anar. Disi aquò a prepaus d’aqueste roman de Robèrt Dupont titolat « Loís Delbòsc » transcrich a partir de l’oral o de l’escrich en francés per Maria-Àngel Lagarda. Cossí que ne vira aquesta valenta afortís aver escrich « al pus prèp del parlar de Robèrt Dupont qu’es lo de la val d’Arisa ». Alavetz, un còp mai perqué far simple quand se pòt far complicat ? Seriá pas estat plan mai senat de lo transcriure en occitan estandard al lòc d’o far en « occitan de la val d’Arisa » ? De la nauta val d’Arisa o de la bassa val d’Arisa ? Lo parlar de riba drecha de la bassa val d’Arisa o lo parlar de la riba esquèrra de la nauta val d’Arisa ? Los protagonistas demòran muts sus aquela probablament cruciala question. Mentretant, qualqu’un me poiriá dire, se vos plai, quantas personas parlan encara un occitan tal coma lo emplegat dins aqueste roman ? Constati un còp de mai que l’iperdialectalizacion es una opcion per se far plaser e morir gentament dins lo confòrt d’una nostalgia plan sentida. Perqué pas ! Cada gost es dins la natura. Çò que sabi ieu es qu’es pas en passant nòstre temps a rosegar de tanòcs de lenga, en fasent d’arqueolingüistica a longor de jornada qu’anam salvar l’occitan. D’un autre latz cossí empachar lo monde suicidari de s’anar penjar o de se tirar una bala dins la tempe ? Per contra, los que vòlon nòstra mòrt se regaudisson que faguèssem lo trabalh a lor plaça. Quand de temps encara anam poder téner d’aquel biais ?

            Diga-me quina lenga emplegas e te dirai qual siás. Te dirai ton posicionament sus l’escaquièr occitanista. Ça que la, quand es sincèr, cada posicionament es tan respectable qu’un autre. Que foguèssem iperdialectalistas coma partidaris de la lenga estandardizada, avèm totes rason ; rason de defendre l’occitan. Mas aquò m’empacha pas de pensar que i a de grases de conscientizacion nacionala en çò dels Occitanistas. Qual o poiriá negar tant es evident ? Ai l’impression que los iperdialectistas vòlon « far coma se fasiá autres còps ». Fòra que sèm pas mai autres còps e que d’uèi nos cal ben far amb çò qu’es la situacion sociolingüistica actuala.

            Tre començar de legir se descobrís que Robèrt Dupont es probablament un lector afogat que, se totes los legeires sont pas escrivans, totes los escrivans son legeires. Se l’escritura pòt èsser un don de la natura, es mai que mai una cèrca de coneissenças e un trabalh gròs. Es en escrivent que se ven escrivan mai o mens engenhós. Per çò qu’es de Robèrt Dupont se vei còpsec que sap virar las frasas e engimbrar un raconte. Tre las primièras paginas sèm preses per sa narracion. Lèu nos retrobam dins un ambient que sembla los d’Enric Molin, mas encara mai los de Ferran Delèris (1922 - 2009), un autor el tanben roergat e de tria que s’o avètz pas encara fach, vos aconselhi de legir.

            Quina es la part d’autobiografia de l’autor dins aqueste roman ? Quina poiriá èsser la part del roman familial pròpri a Robèrt Dupont dins aquela òbra ? Plan solide el sol o sap. Çò que remarqui ieu es qu’a l’edat de qualqu’un qu’a pogut conéisser de testimònis, e mai d’autors, d’unes dels eveniments escalcits dins lo libre. Personalament soi ieu tanben dins aquela situacion, tant val dire que soi pas despaïsat a legir son roman. Çò que me permet de tastar a sa valor justa sa narracion. L’autor fa aquí òbra de transmission en meteis temps qu’engimbra una ficcion amb tota la dramaturgia necessariá. Far anar son eròi dins mantunes mondes alara que se seriá pogut creire que sa vida demorariá una longa solada redolenta. Los rebaladisses de l’eròi es quicòm que suspren agradablament lo legeire. Pasmens, çò qu’a fòrça ven penible dins aquela ficcion es justament la fabrica en cadena d’eròis. Cal ben dire que lo periòde descrich, lo de la darrièra guèrra mondiala, s’i presta.

Nostalgia per nostalgia, remarqui que los personatges descriches per l’autor cantan en francés quand son joves e en occitan quand son vièlhs. Cèrtas aquò’s la realitat sociolingüistica, mas quand viajam sus las alas de l’imaginari coma es certanament la tòca d’una ficcion, perqué promòure e desvelhar pas lo sòmi que jai dins cada legeire ? Es una question que s’amerita d’èsser pausada.

            En fin de volum, tant val dire en fin o en seguida del roman, trobam l’evocacion e la cronica d’una còla de teatre. Aquò tomba aquí coma un pesolh dins l’escudèla. Francament òm se demanda çò qu’aquò ven far en seguida del roman. Teni pasmens de precisar als legeires que se pòdon afranquir d’aquel apendici que ven trebolar l’instant de delectacion que seguís tota lectura de ficcion.

             Pèire Rabasse

« Loís Delbòsc » de Robèrt Dupont. Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans d’Arièja. Despaus legal : agost de 2021. 285 paginas.

https://lodiari.com/project/35864/