Robèrt Martí nos ven de quitar, la patria occitana li deu fòrça

            Fauta d’aver tot fach, amb Robèrt Martí aurem fach de tot. De tot çò que faguèt aquel òme n’i auriá pro per escriure un libre. S’ensaji de començar per la debuta, me remembrarai que foguèt president de la seccion d’Albigés de l’Institut d’Estudis Occitans. Amb lo Paure Cristian Laus, que s’endevenián a plaser, balhèron un vam novèl a la seccion. Las manifèstacions culturalas se multipliquèron. Robèrt Martí Faguèt en sòrta que l’associacion siá reconeguda pel Conselh Despartamental. Demandèt que siá ajudada a la pagèla del trabalh que complissiá. Mai qu’una question de financiament meritat, èra, a bon drech anar, una reconeissença politica que Robèrt Martí voliá e obtenguèt. Per tant que l’òme èra talament convençut de la necessitat de far viure l’identitat culturala e lingüistica d’Occitània que capitava a convertir los jacobins mai acarnassits que li passavan a portada. Son passatge a la presidéncia de l’IEO d’Albigés foguèt una temporada ont degun dins lo despartament podiá pas ignorar l’existéncia de l’associacion. Las iniciativas fusavan de pertot e dins totes los domènis.

            En 1985 foguèri lo primièr candidat politic occitanista a d’eleccions cantonalas en Albigés. Me presentèri dins lo canton de L’Isla de Tarn. Faguèri gaireben los 5 del cent dels sufragis. Pensi qu’aquela candidatura, menada sens gaire de mejans, agradèt fòrça a Robèrt Martí. L’an d’aprèp, en 1986, se tenián d’eleccions regionalas. A l’epòca los escrutins èran despartamentals. Robèrt Martí, amb son intelligéncia aguda, sabiá ben que la question de la salvagarda e de la liberacion d’Occitània èra una question politica. Trastegèt gaire. Presentèt una lista amb l’intitolat « Union Occitana Tarnesa ». Acampèrem l’argent necessari e faguèrem -e aquí pèsi mos mots- una campanha espectaclosa. Èra al temps ont se podiá encara empegar d’afichas un pauc de pertot. O pòdi dire, bardissèrem lo despartament d’afichas fòrça originalas amb de dessenhs de Joan-Claudi Pertuzé, un autre valent malurosament defuntat l’an passat dins lo quasi anonimat. D’un cap a l’autre del despartament se vesiá pas que las nòstras afichas. Personalament passèri quinze jorns a far pas qu’aquò : empegar e empegar. Jos la coordinacion totjorn judiciosa de Robèrt Martí menèrem una campanha de tria. L’istòria retendrà que per carrièra se vesiá pas que nosaus. Los partits franchimands se demandavan çò que lor tombava sul nas. Es d’aquel moment qu’espeliguèt un nogal permanent de militants politics en Albigés. Tot çò que fasiá Robèrt Martí capitava e aquò malgrat la pression enemiga, sempre tissosa.

            Tornar la fièrtat de la lenga al pòble ? Planes intellectuals e rasonaires dins lo cortal occitanista i pensèron, mas Robèrt Martí foguèt un dels rares a complir l’escomesa. O faguèt en tant que comedian. Pendent d’annadas e d’annadas percorreguèt lo país. Anava inalassablament de salas de las fèstas en salas festadièras, qualques còps dins de vilatges pichons, d’autres còps dins las vilas. Totjorn las salas èran comolas. Lo monde reservavan d’avança lor plaça. Tant e plan que las associacions lo fasián venir per ganhar d’argent. Èran seguras del succès de la serada. Causa improbabla fins alara, se ganhava d’argent amb l’occitan. Encara un torn de fòrça de mai a metre al crèdit de Robèrt Martí.

La capacitat militanta de l’òme èra sens parièra : lo divendres participava a una serada culturala a cent quilomètre de l’ostal, lo dissabte balhava un espectacle a tres cent quilomètres e lo dimenge èra present a un acamp politic que se debanava encara mai luènh. Robèrt Martí aviá un dinamisme, una energia demasiada, fenomenala. Quand i pensi, ne reveni totjorn pas. Èra tant e tant polivalent que sovent me demandèri cossí un meteis òme podiá far tantas causas a l’encòp.

            Aprèp èsser estat president de la seccion despartamentala d’Albigés de l’IEO, tot contunhant d’aver una familha, d’èsser ensenhaire per se ganhar las trempas (foguèt professor d’espanhòl e d’occitan), d’èsser militant politic, d’èsser escrivan, d’èsser comedian, etc… prenguèt la presidéncia nacionala de l’Institut d’Estudis Occitans. O demorèt de 1987 fins a 1997, siá dètz ans de temps. Es jos sa presidéncia que se festejèt, en 1995, lo cinquantenari de nòstra grand federacion culturala. A n’aquela epòca acompanhèri Robèrt Martí a París, al ministèri de la Joventut e dels Esports per defendre lo dorsièr de demanda de reconeissença de l’IEO coma associacion d’educacion populara. Emai obtenguèrem aquel agradament. D’efièch, se l’IEO èra reconegut d’Utilitat Publica dempuèi 1945 èra pas encara reconegut d’educacion populara alara que lo valent Eric Rolet aviá creat un sector animacions qu’organizava cada ans de colonias de vacanças pels mainatges. Aquela reconeisença ministeriala èra indispensable per complir aquela tòca. Malurosament aquel sector animacions se perdèt en camin e dempuèi los enfants de calandreta an pas cap de sejorns de vacanças en occitan a lor portada. Aquò per dire que se d’uèi encara l’IEO dispausa d’aquel agradament ministerial es gràcias al trabalh e a la teneson de Robèrt Martí. Es tanben per dire que l’òme èra sus totes los fronts a l’encòp. A n’aquel prepaus de front, me tòrna en memòria lo títol d’un de sos libres que recampa sos editorials de la revista « Occitans ! », aquel obratge es titolat « Pichonas novèlas del front » e pareguèt en 1997. Se pòt encara legir que fòrças de las causas que i denoncia Robèrt Martí son malurosament encara d’actualitat, talament la politica de l’Estat francés contra la nacion occitana es totjorn tant assassina.

            Robèrt Martí trabalhèt tanben fòrça per la literatura occitana. Organizèt mai que mai çò que li desfautava lo mai, valent a dire una difusion que se tenga. Coma tot çò qu’entrepreniá, fasiá pas las causas a mièja e sabiá començar per la debuta. Çò que mancava d’en primièr èra de recampar la produccion libresca en un sol e meteis endrech. Alavetz, Robèrt Martí e Josiana Daunís i anèron pas per quatre camins. Sapièron mobilizar las collectivitats territorialas e l’IEO poguèt crompar un local bèl a Puèglaurenç, qu’èra aquí ont demoravan a n’aquel moment. Me soveni d’aver passat una setmana, sol amb Robèrt Martí, a montar de laissas. Èra un militant que crentava pas de metre las mans dins lo cadais. Manejava tanplan lo micro, l’estilo que las entenalhas e lo martèl. Lo moment vengut embauchèt lo personal ad hoc e atal la difusion del libre occitan se poguèt far dins de bonas condicions. Çò que permetèt una respelida de l’edicion. La direccion literària de l’Institut èra alara bailejada per un trio de qualitat compausat de Josiana Daunís, Joan-Claudi Serras e, plan solide, Robèrt Martí. Las publicacions de multipliquèron per plaser e benaürança dels legeires.

            I auriá tant e tant a dire de l’accion poliforma de Robèrt Martí. L’òme menèt mantunas vidas. Demest aquelas vòli pas demembrar la del poèta e de l’escrivan. Del poèta primièr ; benlèu lo monde o sabon pas pro, mas fòrças paraulas de cançons cantadas par Eric Fraj son de Robèrt Martí. La collaboracion entre aqueles dos requistes artistas durèt de temps e per plan dire a pas jamai arrestat. Trabalhavan lors creacions amassa e, de çò que ne sabi, se chalavan de crear e de compausar cotria. S’endevenián perfiechament coma sabon frairejar los trobadors.

            Puèi i a lo prosator, lo romancièr Robèrt Martí. Aquí tanben I auriá fòrça causas de dire. Son òbra literària es de condensat. A gaire publicat e es damatge. Pasmens sas òbras son fòrtas d’una percepcion ajuda de l’umanitat. Robèrt Martí faguèt pronas causas e intervenguèt dins prones domènis per aver léser d’observar las gents que naulejavan dins totas las situacions possiblas e imaginablas. Son aquelas observacions que balhan, çò me sembla, de prigondor a son òbra literària. Per los que presa la literarura nòstra, sa despartida deu èsser l’escasença de tornar legir sos libres : L’ombra doça de la nuèit (1981) ; Hic nox nomen mutat (1989) un dels primièrs obratges erotics de la literatura nòstra ; Lo balestrièr de Miramont (2006) ; etc… Robèrt Martí foguèt un òme d’una immensa cultura. Causa que se dirà jamai pas pro.

            Ai fòrça militat amb Robèrt Martí, mas me soi tanben fòrça amusat amb el. Per çò qu’amb Robèrt la vida valiá d’èsser viscuda. Èra gadal coma se pòt pas imaginar e los que lo coneguèron o sabon tant plan que ieu. Lo frequentar, èra un onor e una fèsta, un privilègi. Aguèri l’astre de n’èsser.

Robèrt Martí èra a l’encòp seriós quand o caliá e joial tanlèu que possible, valent a dire sovent e lo mai que se pòsca. Perdèt pas un instant de sa vida en regrets o repotegadas bufècas. Èra pas negatiu per un sòu, anava de longa endavant, la galejada suls pòts quand ne virava. M’es totjorn estat agradiu de lo costejar. Perdiá pas de temps a se plànher, tirava son monde dins la bona umor. Balhava l’exemple en pagant de sa persona. Passava davant. Amb el se vesiá pas lo temps passar. Aviá pas plaça per los « i auriá qu’a » e los « se poiriá », coneissiá pas que « fasem » e los « es fach ». Foguèt a l’encòp un bastiseire de sòmis e de realitats concretas. Passava ardidament dels unes a las autras. La patria occitana li deu fòrça. Ieu e soi deveire d’unes moments benesits de granda fraternitat. Lo sabiái malaut, soi còrferit d’aprene que l’avem perdut per totjorn. Plan solide ai una pensada esmòuguda per Josiana, ela tanben una persona d’excepcion.

                                                                                                         Sèrgi Viaule