Eleccions presidencialas als Estats Units d’Americas

            Quand escrivi aquel article las resultas de las eleccions presidencialas als Estats Units d’Americas son conegudas. Es Joe Biden, lo democrata, que las se ven de ganhar contre Donald Trump, lo republican. Sabi ben pro que los Estats Units d’America son la primièra poténcia militara mondiala, mas francament, çò que nos poguèron bandar e secutar los mèdias franchimands amb aquelas eleccions. Pendent una brava mesada poguèri pas agachar lo fenestron catodic sens tombar sus una emission tocant a n’aquesta consultacion electorala. Las emissions non serián estadas escalcidas en francés que nos seriam creseguts als Estats Units. Parlarem pas, plan solide, de la parcialitat dels comentators que totes, -vesi pas d’excepcion- (1), militèron contra Donald Trump. Vertat qu’aqueste, pendent quatre ans, o aviá plan cercat. Pasmens, jamai me pòdi pas empachar de me far de pensaments davant una unanimitat politica, quina que siá. A cada còp, ma sensibilitat de democrata de la tripa vièlha se questiona davant un acòrdi sens la mendre manca.

            Per çò que poguèri véser e seguir d’aquesta campanha que foguèt un vertadièr fulheton (malurosament es pas encara acabat e podèm comptar sus los mèdias franchimands per no’n embucar fins a regorgar), es la copadura en dos de l’opinion estasuniana. Lo fach mai inquietant es que pendent la campanha electorala la populacion se ronsèt dins las armariás per crompar pistolets e fusilhs, quand èra pas de mitralhetas. Se crompèt de milions d’armas en qualques meses dins un país ont ja la granda majoritat de la populacion es armada. Los trumpistas las crompavan per s’aparar de la furor dels bidenistas e, plan solide, lo contrari. Dins la mentalitat estasuniana i a totjorn una bona rason per s’armar encara mai. (2)

            Al moment de las resultas, que siá dich en passant foguèron longas per arribar compte tengut del sistèma federal de l’Estat (los Franchimands i son pas acostumats), çò que crentavan los observators èra, segon los mai sensacionalistas, la guèrra civila. Emai es vertat que, sens parlar de guèrra civila, lo dangièr èra patent d’unas batalhas armadas dins los barris d’unas vilas, o dins qualques vilatges al campèstre. Dins un endrech donat, auriá bastat pas que d’un destimborlat per botar un còp de fusilh a un vesin que despartissiá son opinion, per qu’aquò degenerèsse en batèsta armada dins lo parçan, amb a cada còp qualques mòrts e nafrats. Una venjança n’apelant una autra, aquò auriá pogut far qualques desenats de mòrts a travèrs lo país que, coma sap, es fòrça espandit.

            Al moment ont escrivi aquelas regas, avèm pas a deplorar un sol còp de fusilh per rason politica. Espèri que quand legirètz aquel article lo bilan serà totjorn lo meteis : zèro mòrt, zèro nafrat. Mas es vertat que lo risc d’unas agarridas armadas entre partidaris de Trump e de Biden èra malurosament possible. E mai es encara possible pendent qualques meses ! Totes los mèdias franco-francistas parlèron d’aquelas tensions extrèmas dins la populacion, mas cap ensagèt pas de n’analizar lo perqué del cossí. O, se volètz melhor, de n’analizar las originas.

            A mon vejaire aquela particion ideologica prigonda del país ven en primièr del regime presidencialista de l’organizacion politica estasuniana. Coneissèm nosaus lo problèma que sèm preses dins las estenalhas de l’Estat problament lo mai presidencialista de la planèta. Lo regime es encara mai presidencialista a París qu’a Washington per çò qu’ailà coneisson los contrapoders de las amassadas parlamentàrias (3), çò qu’es pas lo cas dins lo sistèma francés. Aquò per dire la relativitat democratica d’aqueles foncionaments politics. Dins un sistèma vertadièrament democratic, l’executiu deu venir, deu èsser èissit de l’amassada dels deputats. A n’aquel prepaus, pas besonh d’aver doas amassadas, quitament dins un sistèma federal o confederal e, a pus fòrta rason, dins una estructura ipercentralisada coma o es l’Estat colonial francés.

            A n’aquel prepaus totjorn e tot camin fasent, es benlèu pas inutil de tornat precisar la diferéncia que i a entre una organizacion federala (Estats Units d’America – Alemanha – Espanha – Granda Bretanha) e una organizacion confederala (Confederacion Elvetica – Union Europèa). Dins una Federacion, se tracha d’un poder central que balha de competéncias a d’unitats territorialas dins una optica de subsidiaritat plan compresa. Lo principi de subsidiaritat èssent una opcion politica segon la quala la responsabilitat d’una accion publica deu èsser assumida per l’escalon competent lo pus prèp dels ciutadans que son concernits per aquela accion. Mentre que la confederacion son d’unitats independentas que causisson liurament de s’unir per mai d’eficacitat dins d’unes domènis que sovent se dison regalians (defensa, politica estrangièra, moneda, per exemple). L’element important d’aquel sistèma es que cada unitat causís liurament de dintrar o de sortir del recampament confederal. N’avèm un exemple recent amb Granda Bretanha que dintrèt dins l’Union Europèa per ne tornar sortir qualques decennias pus tard. Es la libertat dels pòbles de decidir d’aparténer o pas a una confederacion. Per çò qu’es de la Confederacion Elvetica, meteissa causa. Sensat, cada canton soïsse es independent. Quin que siá pòt legalament deman decidir de sortir de la confederacion. Lo sistèma politic soïsse, a despart que se foguèsse pas bastit sus una basa etnica, es lo mai democratic del monde. D’alhors, lo fach que maites tròces de nacions sián capables de viure dins un meteis encastre politic sens guirguilh, es plan la pròva que los sistèma es pro democratic per assegurar a cadun sa libertat individuala e sas libertats collectivas. Imaginatz una segonda lo canton del Valais que demandariá son restacament a França. Passariá de l’estatut d’Estat liure (per tan pichon que foguèsse es un Estat liure) a lo de colonia francesa. Es tot bonament inimaginable.

            Per ne tornar a la darrièra campanha electorala als Estats Units d’America, me sembla que per evitar las exacerbacions de las divisions politicas dins la populacion, ne cal acabar amb los sistèmas presidencialistas e ne tornar a un regime parlementari a totes los nivèls. Dins las democracias vertadièras se coneis pas lo nom del President qu’a sovent pas qu’una foncion representativa. Qual poiriá donar sens lo cercar lo nom del president de la Republica Federala d’Alemanha o lo de la Confederacion Elvetica ?

            Amb lo presidencialisme l’autra dèca del sistèma politic estasunian, es lo bipartisme. Mas los dos son ligats a partir del moment qu’als U.S.A., coma en França, se causís de reténer pas que dos candidats pel darrièr torn de las eleccions presidencialas. Per evitar un partiment ideologic dangierós dins la populacion, seriá senat de servar pas pel darrièr torn de las eleccions tres o quatre candidats. Se n’i a un quinzenat al primièr torn, ne gardar tres al segond torn seriá un biais intelligent d’evitar un potent clivatge par/impar qu’efectivament pòt èsser generator de guèrra civila. Entre los candidats dels segond seriá condreitament elegit lo que fariá mai de voses. Dins un debat d’idèas es caporal que i aja totjorn una terça persona. Coma per tot conflicte, aquò relativiza las causas e apasima las passions.

Urosament en França Emmanuel Macron venguèt trencar lo bipartisme imbecil que regnava en França dempuèi l’an pebre. Mas tant que lo sistèma organizacional politic cambiarà pas, tant que demorarà ultracentralizat e colonial, tan que la cultura politica de França serà apevada sus l’ultra chauvisme francés, tant que i aurà d’inegalitats socialas, lo bipartisme tornarà nasejar. Ai plan paur que, d’aqueste punt de vista, l’experiéncia Macron siá pas estada d’una esclarida brèva dins lo païsatge politic franchimand.

            Per mai de democracia, per una democracia mai dirècta, acabem-ne amb lo presidencialo-bonapartisme (que pòt efectivament generar una dictatura) ; acabem-ne amb lo centralisme e subretot (crimi demest los crimis) acabem-ne amb la colonizacion d’unas nacions per d’autras.

Sèrgi Viaule       

Nòtas de Joan-Pèire Alari

1. levat Fox News, fins ara sosten incondicional de Trump, mas que l’abandonèt quand Trump afortiguèt que i aviá agut manipòli dins las resultas en sa desfavor sens portar de pròvas
2. lo drech de portar d’armas es garantit per lo segond emendament dela la constitucion dels Estats Units : https://fr.wikipedia.org/wiki/Deuxi%C3%A8me_amendement_de_la_Constitution_des_%C3%89tats-Unis
3. Cal ajustar lo contra poder de Cort Suprèma per completar lo sistèma dich de « checks and balances » (peses e contre-peses)