Nosautres, d’Evgueni Zamiatin

15 Juin 2018

« Nosautres » d’Evgueni Zamiatin,

una version occitana malaisida de legir

Evgueni Zamiatin nasquèt en Russia en 1884 e moriguèt, a l’edat de 53 ans, a París en 1937. Aquel escrivan a fòrça escrich mas es mai que mai conegut per son roman d’anticipacion « Nosautres », lo que justament Joan D. Ros causiguèt de tradusir en lenga nòstra. L’òme aguèt una vida bolegadissa e borrolada.

Tre las primièras paginas, lo legeire compren qu’es de cara una escritura de mal legir. D’efièch, regna una cèrta confusion e quitament una confusion certana dins l’engimbradura del tèxte. Aicí se tracha pas d’una escritura lineara, mas puslèu d’una narracion sincopada. Evgueni Zamiatin a un biais d’escriure que suspren. Fa una escritura una mica desordonada que poiriá de gaire rebutar lo legeire. Al començament comprenèm mai o mens que sèm dins un monde ont cada acte de la vida vidanta es reglat al millimètre e a la segonda prèp, mas la causa se seriá ameritada d’èsser mai clarament escalcida, mai precisament enonciada.

Evgueni Zamiatin fa una usança exagerada de las precisions entre parentèsis (a part que foguèsse lo traductor ?). Çò que me sembla èsser una error per una òbra literària de pròsa. Aqueles arrèsts forçats dins la lectura empachan l’armonia de l’ensems. En mai d’aquò balhan una espessor pesuga a l’òbra. Sens comptar qu’aquelas parentèsis son d’un inestetic deplorable. Venon crestar la pròsa ja pro complicada d’Evgueni Zamiatin.

Confessi que fins a la pagina cinquanta aguèri de mal a comprene lo contèxte de l’accion e quitament capitèri pas me far una idèa precisa dels personatges descrichs. Pensi pas qu’escriure d’un biais tan rebelut (per far mai literari ?) siá plan judiciós. Francament m’auriá agradat que Joan D. Ros aguèsse causit de tradusir una òbra mens enrambolhada qu’aquesta.

Soi pas grand amator de sciéncia-ficcion, nimai d’òbra d’anticipacion. Pr’aquò cresi èsser capable de las estimar quand son plan escrichas. Soi desolat d’o dire, mas es pas lo cas amb aqueste « Nosautres » d’Evgueni Zamiatin. Tròp de confusions dins lo debanar del raconte per poder permetre al legeire de seguir los personatges dins lors trebolicis. A tal punt que pòt arribar al legeire de los pèrdre ; se se perdon pas eles-meteisses dins las nèblas d’una narracion espessa e azardosa. O alara seriá que la traduccion de Joan D. Ros pegariá tròp a l’original rus ? Coneissent pas aquela lenga, soi, plan solide, incapable de me far una opinion sul sicut. Lo traductor auriá fach del mot pel mot ? Cossí que ne vire, sa version occitana manca de fluiditat, l’engèni de la lenga s’i retròba pas. Disi pas que lo vocabulari e la sintaxi son maltractats que Joan D. Ros coneis plan la lenga. Çò que disi es que las frasas s’encadenan mal, çò que nòs bravament a la compreneson del tèxte e congrèa una lectura laboriosa. Aquò balha una escritura assadolanta, rebutanta.

Se tracha d’una escritura rebeluda que necessita una brava dòsi de volontat per la deschifrar dins son incoëréncia, disi ben incoëréncia e pas complexitat. Nos es pas aicí propausat una escritura druda e recercada, mas plan una escritura maladrecha. Ai consciéncia d’èsser sevèr en escriguent aquò, mas aquí son las conclusions de mon experiéncia de legeire (d’autres ne pòdon aver d’opausadas).

Per demorar dins lo roman, se tracha de las peregrinacions d’un èsser pauc o pro uman, pauc o pro desumanizat o alara aproximativament uman, dins un monde malaisidament apreendable. L’accion vira tròp sovent en redond. Pasmens, mercejam l’autor d’aver agut un pauc de compasion per nosaus. Atal dins lo còs del volum li arriba d’escriure : « M’avise un còp de mai qu’ai doblidat qu’escriviá pas que per ieu solet, mas per vosautres mos legeires inconeguts qu’ame e planhe ; per vosautres, que sètz encara de trevar endacòm debàs dins los sègles de lonh ». Qual sap se l’autor auriá pas agut consciéncia d’escriure d’un biais complicat ?

Dins lo libre descriu un amor incèrt dins una societat totalitària e centralizada que, solide, daissa pas de plaça als sentiments umans. Aquel tèxte es una denoncia del fascisme que se diga de drecha o d’esquèrra. D’aquel punt de vista, un còp de mai se mesura l’utilitat de la literatura dins l’evolucion culturala de l’umanitat. Se los jornalistas an sovent e largament fach la pròva de lor enfeudament al sistèma dominant quin que siá (i a qu’a véser la premsa franchimandejaira tota asservida al poder jacobin), sols demòran los escrivans que son de mal contrarotlar. A i soscar plan, qu’aquel libre d’Evgueni Zamiatin nos siá pervengut, ten del miracle. D’autres escrivans russes coneguèron lo golag.

Aquel roman es lo raconte d’una fugida per quitar un monde robotizat al delà del suportable. Las situacions i son foscas e los personatges mancan de carn e d’anma.

Per çò qu’es de la lenga, çò plan es qu’a la fin del volum, lo traductor apond un glossari occitan-occitan. Aquí ont los sucursalistas aurián prepausat un glossari occitan-francés, Joan D. Ros a preferit una mena de pichon lexic occitan regional-occitan estandard. Plan solide, es una avançada de cap a mai de dignitat per la lenga nòstra. Prene lo franncés, valent a dire la lenga de l’opressor, per pagela seriá tot simplament estat una vergonha. E quand aquò escàs (malurosament tròp sovent), balha la mesura de l’alienacion qu’es la nòstra. Adoncas, o torni dire, es una avançada. Pasmens, una question se pausa : vist que se tracha pas d’una òbra de creacion, mas d’una traduccion perqué emplegar un occitan dialectal puslèu que l’occitan estandard ? D’ont mai que Joan D. Ros coneis evidentament l’occitan estandard essent que lo quiti glossari de fin de volum es aquí per ne testimoniar. Contunhi de denonciar aquela tissa de voler a tot pèrdre abocinar la lenga nòstra en milanta tròces. D’aquò sèm a ne perir.

Tocant a l’edicion, devi dire que los caractèrs causits per Letras d’Òc son de mal legir. Non pas tant que sián tròp pichons, mas son teunhes. Alavetz, nos i crebam los uèlhs a legir las 235 paginas del libre. L’espessor dels caractèrs es una donada que devèm prene en compte dins l’edicion occitana que malurosament lo lectorat es constituït per de monde que se fan de mai en mai vièlhs. Se tracha d’una realitat deplorabla e esperam un cambiament lo pus lèu possible. Cambiament que passarà per l’espelida d’un lectorat jove.

Per dire çò que n’es, soi decebut per l’edicion d’aqueste libre. De costuma las edicions Letras d’Òc son plan mai professionalas. Mas aqueste còp, non solament son estat obligats de publicar un fulhet d’errata, mas ademai lo contengut entièr de la pagina 94 es lo meteis que lo de la pagina 93. Francament, aviam pas besonh d’aquelas errors suplementàrias per complicar una lectura ja malaisida.

Pèire Rabasse

« Nosautres » d’Evgueni Zamiatin. Edicions « Letras d’Òc ».

Acabat d’imprimir en novembre de 2017. 238 paginas.