Victor Gelu, lo filh del fornièr

   L'autor, Lucian Gaillard, èra nascut en 1914 a la Ciutat. Aquel òme es conegut, segon la quatrena de cobèrta, per aver agut doas passions. La primièra seriá estada la lenga e la cultura occitanas, la segonda èra (aquí ai pas mai besonh del condicional) l'istòria. Doas fèbres complementàrias per far d'el, tanplan, un bon biografe. Çò que, se ne pòdi jutjar al rebat d'aqueste libre, manquèt pas. Emai se, sus d'unes punts, emeti qualques resèrvas.

   Lucian Gaillard foguèt un istorian marselhés que se trachava de lenga nòstra, probablament per simpla nostalgia o estacament a la seu familha que segurament la li transmetèt. Vei l'occitan coma una curiositat, una simpla matèria d'estudi. Mas jamai coma lenga que cal contunhar de far viure per èsser la d'un pòble, d'una nacion coma las autras. Malurosament avèm e aguèrem en Provença e endacòm mai un fum d'Occitans amb aquel anar d'èime desfachista ; monde someses a l'ideologia assimilacionista francesa.

   Tre l'abans-tast de son libre, l'autor balha la color : "Se poiriá vertadièrament comparar l'engèni nacional qu'es Victor Hugo e un poèta regional qu'es Victor Gelu ?". Fai tirar Mariús ! Dins son libre lo clivatge, lo rapòrt de superior a inferior, s'impausa de longa. Lucian Gaillard es incapable de concebre, siá pas qu'una estona, sa lenga a l'egala de totas las autras.

   Pasmens son obratge es fòrça documentat. Remembra a un moment donat que l'estatua de bronze de Victor Gelu quilhada a Marselha, foguèt raubada e fonduda pels Alemands en 1943. Mas jamai foguèt pas remotlada e reinstallada. Pasmens, aprèp la guèrra, se se trobèt d'argent per tornar quilhar fòrças estatuas raubadas pels nazís, jamai se'n trobèt pas per tornar Victor Gelu sus son pedestal. Tot, aquò, plan solide, es pas talament una question d'argent, mas unicament una question politica. Va sens dire que se a la fin de la guèrra, 100.000 personas avián manifèstat sul Pòrt Vièlh per demandar qu'una estatua novèla siá quilhada, solide que d'uèi i seriá. Cossí que ne vire, a l'ora d'ara demòra pas de Victor Gelu a Marselha qu'un medalhon "dins un agradiu jardinet", nos ditz Lucian Gaillard.

   Lo capitol primièr de son libre es consacrat a la biografia stricto sensu de l'escrivan marselhés. En vint-e-sièis paginas, çò que fin finala sembla pas gaire, Lucian Gaillard nos balha, ça que la, una vision pro precisa de çò que foguèt la vida del poèta-fornièr. Una vida de patiràs se tenèm compte de las grandas ambicions socialas que foguèron las de Victor Gelu. Malgrat totas las mica-macas e las empachas que poguèt rescontrar sus son camin de vida, es un òme que de longa, en totas circonstàncias, contunhèt de se cultivar e d'escriure. Mai d'un còp auriá pogut se descoratjar, d'ont mai que s'èra mes la barra a aténher pro naut. Mas non ! Emai s'a passas son activitat literària demesiguèt, sempre aguèt dins l'ase de contunhar de frequentar las musas. A la debuta, se voliá mai comedian que poèta. Joguèt la comèdia a Marselha e ensagèt quitament, a un moment donat, de pujar a París per far carrièra. Foguèt un fracàs e tornèt davalar pus paure que jamai e tanben amb un fasti e una asirança comprensibla de París. Es d'aquela experiéncia que benlèu li venguèt l'enveja d'escriure en lenga nòstra. Mas pas sonca, o anam veire.

   Cal dire que dins un temps primièr, Victor Gelu escriviá en francés sas cançons. Foguèt pas vertadièrament un militant de l'identitat occitana. Se s'exprimiguèt en occitan es per çò qu'alara i aviá un public vertadièr a Marselha per aquel mòde d'expression artistica (veire a n'aquel prepaus lo remarcable libre qu'escriguèt Claudi Barsotti sul music-hall marselhés).

   Victor Gelu èra talament pauc militant que refusèt de dintrar al Felibrige, e pas sonca per de rasons de color politica. Segon la biografia que nos balha Lucian Gaillard, se Victor Gelu cantèt e escriguèt pel "pichon pòble" marselhés, foguèt pas per çò que seriá estat socialista. Foguèt pas mai socialista qu'o foguèron los fondators del Felibrige. D'unes istorians, emai d'unes de sos contemporanèus, lo cresián socialista per çò que sovent prestava sa votz als paures de sa vila. Mas el, desirava mai que mai per el un estatut social dins las nautas esfèras de la societat marselhesa. Mantunes de sas accions e de sos escriches pròvan que Victor Gelu foguèt pas lo revolucionari que d'unes ensajan de dire. E quitament quand aguèt sas òbras una mica censuradas, foguèt pas per de rasons politicas, mas de "bonas mors". Sus aquel sicut coma suls autres, cresi que podèm far fisança a Lucian Gaillard que tenguèt en man pròpria los archius de Victot Gelu que li balhèt de consultar sa felena. L'autor d'aquesta biografia a longament trabalhat sus la vida e l'òbra de l'escrivan marselhés.

   La contèstacion politica de Victor Gelu èra mai que tot literària. Se l'escrivan sosteniá moralament los paures, per contra èra un reaccionari de primièra. Aviá pas compres que lo progrés tecnic anava porgir lo progrés social. De fach, es pas estat capable de véser pus luènh que l'immediatetat. Foguèt contra lo camin de fèrre. Fa pensar als esquerro-ecolo-zadistas d'uèi.

   Lucian Gaillard retracha Victor Gelu coma èssent un òme arnhós, pessimista e agre. Un òme claufit de contradiccions. Se disiá volontièr contra l'argent, mas tota sa vida cerquèt de n'aver, non pas sonca per viure convenablament, mas lo mai possible. De fach, s'èra contra l'argent e los que n'avián, èra pas per conviccion filosofica, mas per despièch de n'aver pas pogut aver. D'aquí son caractari vendicatiu. E, coma se ditz, es pas en venguent vièlh que las causas s'arrenguèron. Plan lo contrari ! Mai avançava en edat, e mai veniá reguèrgue e reborsièr.

   Fin finala, que siá sus lo debanar de la seu vida coma per sa produccion literària, lo biograf Lucian Gaillard es pro sevèr amb Victor Gelu. L'estalvia gaire. Se tròba pas cap d'empatia dins son trabalh per l'escrivan. Es vertat qu'un biograf deu servar una cèrta distància amb lo personatge retrachat e es çò que fa Lucian Gaillard. La sciéncia o impausa. Ça que la, acaba son trabalh per aquestas doas frasas que me semblan, benlèu a bon compte, resumir l'obratge : "Victor Gelu aimèt Marselha e Marselha auriá degut l'aimar bravament mai. Lo filh del fornièr de La Borgada sapièt, plan mai que degun mai, incarnar una de las vertuts millenàrias de la ciutat foceana : la generositat".

   Lo libre es illustrat d'un desenat de dessenhs e fotografias d'epòca. Mai que mai de retraches de Victor Gelu e quelques clichats dels barris mai tipics de la vila preses a la fin del sègle XIXen o a la debuta del XXen.

Pèire Rabasse

"Victor Gelu" de Lucian Gaillard. Edicions Joana Lafita. Despaus legal : quatren trimèstre de 1985. 118 paginas.