Dins Lo Lugarn 111 : Omenatge a las victimas de la guèrra de 1914-1918

Nòtas de lectura per Sèrgi Viaule. (Lo Lugarn n°111)

Omenatge a las victimas de la guèrra de 1914-1918

Es a partir del libre "La legenda negra dels soldats d'Occitània" (1) de Joan‐Ives Le Naour paregut en 2013 a las edicions "Vendémiaire" que Lo Lugar decidís de rendre, entre maites, un omenatge a totas las victimas de la guèrra de 1914-1918. L'autor de l'obratge es doctor en istòria, especialista reconegut de la primièra guèrra mondiala. Es autor de mantunes libres sul sicut.

De quina legenda diantre se pòt trachar ? Lo 21 d'agost de 1914, prèp de Nancy, lo còs XXen, un batalhon lorenc, e lo XVen compausat en majoritat de soldats provençals, recuolan jos la tarribla mitralha de l'artilhariá alemanda. Al moment d'aquestas primièras setmanas de guèrra, ont tot se jòga, l'estat‐major e lo governament parisenc cèrcan de bocs emissaris als quals porián far portar lo capèl. Comptetengut l'antioccitanisme ambient -longament expausat per l'autor‐ serán los soldats d'Occitània que seran descridats. E la quatrena de cobèrta de l'obratge ne notar: "Aquesta falsa acusacion revelarà un vertadièr divòrci entre la França del Nòrd e la del Miègjorn, gaireben tan violent e visceral que l'ostilitat proclamada contra los Alemands".

Joan-Ives Le Naour balha d'amiras istoricas sul l'eveniment: "Cossí explicar lo desastre de l'ofensiva en Mosèla ? Cèrta pas per d'unes supausats falhiments de las tropas d'Occitània, coma o pretendan los oficièrs lorencs del còs XXen que vòlon pas reconéisser lors errors e cèrcan de colpables. Afortisson qu'es lo còs XVen qu'auriá cedit e atal entrainar automaticament la desbranda generala, desbrembant al passatge que son eles, los Lorencs, que los primièrs pleguèron davant l'ennemic".

Lo jornal parisenc Le Matin dins son edicion del 24 d'agost de 1914 publica jos la pluma d'un escur senator del nom d'August Gervais, un article que li es estat dictat pel ministre de la guèrra, un cèrt Adòlf Messimy. Dins aqueste article d'acusacions grèvas de coardisa son portadas a l'encontra dels soldats provençals que forman lo còs XVen. Aquestas calomnias provòcan una levada d'alabardas en Provença. La region que patiguèt de 10 000 mòrts tre aquesta primièra batalha es còrferida dels dòls e de las incriminacions que, sul pacte, li son  fachas. La region se lèva tot d'una per respondre a l'ofensa que li es facha. Lo jornal Lo Pichon Provençal, denóncia l'asirança de Gervais per Occitània: "Monsenhs lo Parisencs, que se creson lo monde mai esperital de la Tèrra, aiman pas Occitània. Aquò o sabiam ja, mas pensavem que dins las circonstàncias tragicas que traverssem aurián pogut aver la pudor de calar l'inepcia de lors prejujats costumièrs". Los deputats provençals protestèron a la Cambra. 

Davant l'escandòl politic joslevat, emai s'o fa amb paternalisme, lo misnistre de la guèrra ensaja de desamorçar la polemica. Alara que la fauta ven del general Joffre que se cresiá, en 1914, als temps de las campanhas napoleonianas e del general Foch que respectèt pas los òrdres de sos superiors; per cobrir l'incompeténcia de Joffre, lo ministre Massimy contunhèt d'acusar las tropas provençalas: "Sens cap dobte, probablament espaurits pels tarribles efèctes de la batalha, las tropas de l'aimabla Provença son estadas presas d'una subta imbabotida". Remarcarem la condescéncia devèrs "l'aimabla Provença".

Mas lo temps a passat, lo fanatisme franchimand s'es una mica amortit e los istorians an fach lo trabalh. Lo general Castelnau, aprèp la guèrra, finiguèt per poder parlar e dire de blanc çò blanc. Atanben Joan-Ives Le Naour pòt tornar metre scientificament las agulhas al relòtge e restablir la vertat suls eveniments. Ecriu : "Los Occitans an demeritat ? An daissat 10 000 dels lors sul prat batalhièr en aquesta jornada del 20 d'agost. Ignoravan en moriguent qu'anavan èsser calomniats, adoncas tuats tornamai, aqueste còp dins lor onor. Pendent la durada de la guèrra, lo general Castelnau servarà oficialament lo silenci sus l'afar de Morhange. Se refusarà d'enançar la discòrdia dins l'armada en acusant Foch d'èsser responsable de la desbranda, praquò es el que desobesiguèt. Ça que la, dins lo privat, es un autre parelh de margues. Lo general Castelnau a pas que paraulas amargas devèrs son ancian subordonat. En seguida, Foch a talament plan capitat dins los corredors dels Estat-majors que, vengut marescal, serà impossible de graufinhar son estatua en li rebrembar lo desastre de Morhange.

E lo quiti Foch, qual sap s'aviá marrida consciéncia? Son jornal de marcha de capdal del còs XXen es estat completament reescrich e los registres d'agost de 1914 an desaparegut. Adoncas, s'i poirà pas trobar la pròva que l'òrdre d'atacar pas, expediat lo 19 a 17 oras, es plan estat recebut e s'es pas perdut, coma o a totjorn pretendut".

Tot lo long de l'obratge, l'autor torna sus la copadura, o puslèu l'alteritat entre nacion francesa e nacion occitana. Mai d'un de sos paragrafes torna sus l'asirança dels Franceses pels Occitans. Atal, entre maites, rapòrta los escriches d'un cèrt Maurici Colrat que gausèt dins l'Opinion del 15 d'abrial de 1911 : "Cal que los Occitans o sapien, las gents del Nòrd, los agricultors e los obrièrs de las Flandras, d'Artés e de Picardia los aiman pas". La confession a per ela la qualitat de sa franquesa.

Cal ben dire qu'en 1911 e 1914, los Franceses -e mai que mai lo Parisencs que tenon los mediàs e l'economia‐ se rebremban encara l'acte de resistància nacionala que foguèt l'insurreccion dels vinhairons de Lengadòc e Provença en 1907. Una revòlta que, se Frederic Mistral e qualqu'autres avián seguit 45 Ernèst Ferrol e que l'agen facha capilhar sul costat identitari, auriá pogut desembocar sus la cessession d'una part d'Occitània. Dins una situacion de colonialisme, l'antagonisme entre colonisaire e colonisat es forçadament patenta. Es mai o mens tibat segon los periòdes.

En 1905, la Cambra dels Deputats (coma se disiá alara) rebutèt una proposicion de lei despausada pels deputats d'Occitània contra los fraudaires del Nòrd qu'alongavan e sucravan los vins. Los jornalistas de La Despacha de Tolosa, qu'avián de memòria nacionala respondèron al refús per de referéncias istoricas: "Gaug en còr, los representants del Nòrd, dignes descendents de Simon de Montfòrt e de sos barons guerrejaires, venon de decidir la destruccion economica d'Occitània. Aquesta destrusida, per èsser pus lenta e mens violenta que la contra los Albigeses, produsirà los meteisses efèctes: la desertificacion de nòstres terradors, mas tanben la mala misèria amb son contègi de privacions e de dolors dins nòstras vilas. Quitament se lo governament èra intervengut energicament en favor d'Occitània, tal coma èra son dever, auriá pas pogut recampar una majoritat, nimai per sosténer una tan justa causa, talament l'asirança del Nòrd contra Occitània es persistenta". Un nacionalista occitan, en 2014, auriá pas a cambiar una virgula o un mot a n'aquesta analisi.

Per ne tornar a las umiliacions e escarnis que los Peluts occitans patiran dins las trencadas tota la durada de la guèrra, l'autor nòta amb rason que los prejujats que foguèron a l'origina de la rumor datavan de plan abans la guèrra : "Plan avant agost de 1914 e los primièrs revèrs de l'armada francesa, l'idèia que los soldats occitans son pas fisables es venguda incontèstabla per una granda majoritat de la populacion francesa. Atanben, dins una situacion de tension extrèma, bastèt pas que d'un article dins un jornal per desencadenar las passions e cavar lo valat entre França e Occitània. La manòbra de Joffre se transformèt en una bomba que manquèt dinamitat l'unitat nacionala". Baste macarèl ! Es damatge qu'aprèp una tala acusacion de coardisa, los oficièrs e soldats occitans agen pas agut pro de consciéncia nacionala per s'en tornar al país amb armas e paquetatge. L'integracion èra pas la que coneissem en aqueste debuta de sègle XXIen. Atanben la dicha "unitat nacionala" èra tota faitissa. Amb lor lenga desparièra, los soldats occitans èran considerats coma estrangièrs pels soldats franceses. Çò qu'èra la realitat, emai aquò siá de mal entendre pels imperialistas jacobins. Sul front de guèrra, las insultas franchimandas e las balas alemandas contunharán de plòure suls Peluts nòstres. Atal, se pòt legir jos la pluma de Joan-Ives Le Naour : "D'ara enlà los soldats occitans afrontan los escarnis de lors camaradas de França, los secutaments dels oficièrs e las umiliacions dels medecins e de las infirmièras quand son nafrats. Los quitis medecins fan pagar car als nafrats occitans la rumor lançada pels franceses. I a los que refusan de suènhar tanlèu que qualqu'un parla amb lo substrat occitan e los que grequejan sadicament. Un ancian combatant provençal testimoniava en 1932 : "Se vegèt, o vos afortissi davant Dieu, de medecins que se balhavan lo plaser d'entretalhar dins las carns d'unes paures soldats, pas que per los far patir".

L'asirança antioccitana dins l'armada francesa pòt aver de consequéncias dramaticas e irreparablas. Pòt anar fins al crimi, fins al murtre premeditat. Joan-Ives Le Naour balha un fach tragic qu'es a metre a metre al debit de l'armada e de l'Estat frances. Es a marcar d'una pèira blanca demest sos autres crimis : "Los medecins tracan las mutilacions luscras amb atissament tre qu'un soldat nafrat de l'avantbraç arriba a l'infirmariá. La condicion d'occitan seriá un factor agreujant tocant a l'examèn que s'enseguís ? A Verdun, aquò fa pas cap de dobte. De fach, dins aquesta plaça enfortelada oficiava un medecin-major originari de la region de Lille, lo Dr Cathoire, reputat per èsser pas tendre amb los Occitans. Cridat dins la nuèit del 11 al 12 de setembre de 1914 per examinar setze òmes nafrats a la man que foguèron recampats dins una fenial, ne reconeis sièis per èsser colpables d'automutilacion, dos coma dobtoses e inocenta los uèit autres. Los sièis acusats passan davant una cort marciala que, lo 18 de setembre, sens instruccion nimai testimònis, los condamna a la pena de mòrt sus la sola fe del certificat medical.

Dos son fusilhats tre lo lendeman, se tracha dels soldats Odde, de Sièis-Forns en Provença, e de Tomasini, de Monacia, en Corsega. Aseimant que l'exemple bastava, la cort marciala demandèt la gràcia pels quatre autres. Lo 11 d'octobre seguent, un medecin que cambiá lo pansament al nafrat Juli Arrio, descobrís una bala de shrapnell dins lo braç de son pacient que s'es, adoncas, pas mutilat el-meteis mas qu'es estat irrefutablament tocat per un projèctil alemand. La pena capitala serà còpsec levada per Juli Arrio e sos tres camaradas. Lo Dr Cathoire serà repotegat per aver un pauc tròp rapidament designat per coards d'òmes qu'avián fach lor dever. Los Paures Odde e Tomasini foguèron oficialament reabilitats per la cort de cassacion e las desencusas del President de la Republica mandadas a lors parents". Pasmens èran mòrts dins de circonstàncias tan òrras que son a pena imaginablas. Fan partida dels sièis cents fusilhats per l'armada francesa que la majoritat o foguèron per l'exemple. L'Estat terrorista foncionava a plen regime pendent lo chaple que foguèt la guèrra de 1914-1918. De notar que pendent que l'armada francesa fusilhava 600 de sos soldats, l'armada alemanda, que coneissiá las meteissas condicions de fuòc e de fèrre, ne fusilhèt 48. Segurament 48 de tròp, mas la comparason de las chifras es eloquenta. Cal dire que l'armada alemanda èra constituida pas que d'Alemands, mendre que l'armada francesa deviá far avançar una armada eterogèna constituida de personals de mantunas nacions (bretona, basca, catalana, còrsa, occitana, neerlandesa, sens comptar los soldats venguts de las colonias extra-europèas). Nos cal aceptar, e quitament reveidicar, l'idèia que los soldats de las nacions colonisadas, constrenches amb lo fusilh dins l'esquina ; agen benlèu pas agut d'estrambòrd per s'anar far tuar al profièch de l'opressor. Emai s'avián pas una consciéncia politica clara del fach colonial, las persecussions e lo racisme ordinari que patissián los Occitans dins las trencadas, lor fasiá probablament demandar cada jorn se los d'en fàcia valián pas melhor que los que los secutavan de longa. Desempuèi, l'istòria balhèt sa responsa... 

A prepaus dels 600 fusilhats per l'armada francesa caldrà ben un jorn conéisser lo nom e l'origina de cadun dels maluroses supliciats. Seriá interessant qu'un istorian occitan, o una còla d'istorians occitans s'apoderesse del dorsièr. Nos cal d'estadisticas sul sicut. M'estonariá pas de descobrir que proporcionalament i agèt mai d'Occitans fusilhats que non pas 46 de Franceses. Ja sabem qu'en mejana i agèt mai de soldats de las nacions colonisadas (Bretanha, Occitània) de tuats que non pas de soldats franceses. De tot temps las colonias francesas an servit de sèrvas de carn a canon per la "grandor-de-França".

Quand los soldats occitans venon -rarament‐ en persmission al país, mancan pas de dire lo racisme que patisson sul front de guèrra en mai de las condicions inumanas dins las qualas devon subreviure. Atanben, a travèrs aquesta guèrra, l'antagonisme entre nacion occitana e nacion francesa se cava. Se nòstres soldats enduran de longa ofensas e molestacions en causa de lor apartenéncia nacionala, los civils Franceses replegats en Occitània per defugir lo prat batalhièr, e que se creson sovent prioritaris en tot; son qualques còps mal recebut. Amb Joan-Ives Le Naour cal pas aver paur de dire l'ostilitat que regnava pendent la guèrra de 14-18 entre nacion occitana e francesa. A n'aquestas Gents del Nòrd lor es tornar la moneda de la pèça. Descobrisson a lor torn, que contrariament a çò que cresián, e çò qu'òm lor aviá ditz, èran pas en çò sieu en Occitània. Comprenián pas la lenga. S'emmaliciavan. Escrivián a lors deputats o a lors jornals per se plànher.

Mas Joan-Ives Le Naour, nimai per èsser d'origina bretona, es francista. Escriu: "Es un fach, un valat es a deseparar los Franceses. Cossí lo comolar e metre un punt final a n'aqueste guirguilhs regionals que minan la nacion ?". Çò que fa mina de véser pas es que se tracha pas d'un valat entre populacions d'una meteissa nacion, mas coabitacion malaisida, per çò qu'impausada, entre populacions de dos pòbles diferents. Doas nacions obligadas de conviure per fòrça dins un meteis Estat. La vertat es que la nacion occitana es militarament constrencha a n'aquesta integracion estatala. Es pas coma se se trachava d'una union volontària e a egalitat entre doas o mantunas nacions coma es de mesa dins l'encastre d'una confederacion.

Dins un contèxte de chaples, los guirguilhs èron inevitables malgrat la volontat dels imperialistas franchimands de voler manténer a tot còst "l'union sacrada". Non solament, nautres, nacionalistas occitans, avem pas a deplorar aquestas garrolhas, mas al contrari, avem de regretar que lo masèl de 1914-1918 age pas servit l'electrochòc politic al pòble occitan. De mercés a nòstras valors de paratge, l'ignominia de la guèrra auriá pogut èsser lo revelador d'un nacionalisme occitan tre la debuta de las ostilitats. La revòlta dels regiments occitans auriá obligat los capdals de l'armada francesa a negociar un armistici amb los Alemands. Atal se seriá pogut estalviar de milions de mòrts e d'estropiats (9 milions de mòrts e 8 milions de nafrats), sens comptar los degalhs materials e psiquics. La mesfisança dels imperialistas franceses de cara a Occitània es estada permanenta desempuèi l'anexion del comtat de Tolosa al sègle XIII, mas aquesta aviá crescut en 1907 amb la revòlta dels vinhairons Lengadocians e Provençals. Coma ja escalcit pus naut, sèt ans avant la debuta de la guèrra, l'Occitània miègjornala èra estada en situacion insureccionala. E se la volontat cessessionista foguèt pas al rendètz-vos es sonque per çò que los partits politics occitans fasián fracha. 

Tornem rebrembar qu'en 1914 la màger part dels peluts occitans parlavan pas, o plan mal, francés. Suls fronts de batèsta èran, solide, en país estrangièr. Una situacion qu'es de mal comprene e de mal imaginar en 2014. Pr'aquò, planes de nòstres compatriòtas deguèron se sentir estrangièrs al dintre d'una armada estrangièra que se batiá contra una autra armada estrangièra. Dins aquestas condicions es normal e natural que malgrat lo lavatge de cervèl endurat, la màger part dels soldats occitans se siagent pas sentits concernits pel conflite. Doblidessem pas jami que riscavan la mòrt d'un moment l'autre per un conflicte que lor èra completament estrangièr. Es solide que s'avián pas agut lo fusilh francés dins l'esquina, planes aurián pas marchat contra l'Alemand que, fins finala, fasiá pas que defendre son territòri d'Alsàcia e de Mosela. D'alhors, malgrat la terror d'Estat, los desertors e insomeses son estats relativament nombroses (2). L'incompreneson recipròca, filha d'intereses divergents, entre nacion francesa e occitana manquèt pas de far eructar mai d'un racista francés. En 1942 encara, Louis-Ferdinand Céline i anèt de son famós coblet : "Zòna sud poblada de bastards miègterranencs, de Narboïdes degenerats, felibres repapiaires, parasites arabics que França auriá interés a escampar per bòrd".

Baste ! Que nos escampen per bòrd. Al Partit de la Nacion Occitana sebem ben pro qu'avem pas besonh de França per viure...

(1) Dins aqueste article, çò que l'autor qualifica de "Méridional" serà condreitament restablit en "Occitan" tal coma "Midi" vendrà naturalament "Occitània". 

Aquesta restablida nos es quitament autorisada per l'autor qu'a un moment donat se questiona subre la definicion de la nocion de "Midi". Sa conclusion ‐gaireben inesperada per nautres‐ es que cal comprene per "Midi" tot l'airal ont se parla occitan. En causa, plan solide, del substrat quasi identic per totes los Occitans. Substrat que, dins las trencadas, los destriava dels Franceses.

(2) A n'aquel prepaus, se pòt legir lo libre de Miquèl Ruquet titolat "Déserteurs et insoumis de 1914-1918 sur la frontière des Pyrénées-Orientales" paregut en 2009 a las editions El Trabucaire. Una tèsi de 550 paginas tras que complèta sul sicut.