Moldavia e Romania son un meteis país, una meteissa nacion

Un pauc d’istòria recenta

Lo 6 de mai de 1990, Moldavia e Romania dobrisson lor frontièra comuna (qu’an aquel moment es encara una frontièra sovieto-romanesa) e de centenats de milièrs de personas passan lo Prut dins un sens coma dins l’autre. En 1991, Moldavia, alara dirigida per l'unionista Mircea Druc, oficializa coma lenga d'Estat lo romanés e adòpta la meteissa bandièra que Romania e lo meteis imne nacional. Los unionistas anóncian voler declarar lèu l'union amb Romania. Mas los russofòns exogèns al país e la nomenclatura ancianament sovietica s'organizan per reclamar lo manten del país dins l'URSS. Los mai extremistas dels russofòns menaçan de far secession dins los territòris ont son majoritaris, e de copar lo gas e l'electricitat. Ni per aquò Moldavia proclamarà son independéncia mas pas encara son union amb Romania. Pasmens, los russofòns faràn secession en creant una administracion particulara en Transnistria sostenguda per l’imperialisme rus. En 1992, una guèrra entre eles e la nòva armada moldava farà près de 3 500 morts.

En 1994, lo Parlament moldau torna a la denominacion de « lenga moldava » en plaça de « lenga romanesa », mentre que l'imne es cambiat. Lo Partit Comunista, un moment defendut, se reconstituís, e catalisa l'anti-unionisme. Lo rus torna venir « lenga de comunicacion inter-etnica », çò que practicament dispensa los russofòns de conéisser la lenga romanesa. En genièr de 2006, lo president romanés Traian Basescu declara que «la politica de Romania consistís a sostenir l'integracion de Moldavia dins l'Union Europèa », e que «es dins aquesta que çò d’escampilhat poirà èsser amassat ».

Moldavia e Romania son un meteis país, una meteissa nacion

Dempuèi l'invasion russa d'Ucraïna en febrièr de 2022, e las menaças permanentas dels dirigents russes respècte a Moldavia, lo movement unionista en Moldavia e en Romania milita per l'unificacion politica dels dos Estats. Un biais mannat de far dintrar Moldavia dins l'Union Europèa e dins l'Organizacion del Tractat de l’Atlantic Nòrd (OTAN). Moldavia vòl sa sortida de la Comunitat dels Estats Independents[1] e subretot vòl quitar l'esfèra d'influéncia russa. Recentament es estada menaçada d’invasion pel quiti ministre dels Afars Estrangièrs rus, lo sembla-bonifaci Sergueï Labrov.

Dins la mesura ont la primièra Republica democratica moldava s'èra ja unida a Romania lo 9 d'abril de 1918, lo movement unionista s'es tornat manifestar dins los dos airals romaneses a la debuta de las annadas 1990. Creissèt al meteis temps que Moldavia reivindicava son independéncia de cap a l'Union Sovietica. Lo movement unionista se referís explicitament al passat comun e a la cultura latina comuna dels dos airals. Vòl integrar lo modèl democratic europèu segon l'exemple de la Reünificacion alemanda.

Lo punt de vista etnista         

Per lo balhar avèm pas qu’a tornar a çò qu’escriviá Joan-Loís Veyrac en 1994 dins La clef, l’atlàs etno-lingüistic editat e prefaciat per Benjamin Vautièr. Aquí çò que i es portat : « Los Moldaus se destrian de res dels autres Romaneses, l’avenidor logic de Moldavia deuriá èsser lo restacament a una granda Romania, que ne faguèt partida de 1919 fins a 1940, abans de n’èsser desseparada pels Sovietics. D’efièch, aquestes, essent desiroses en seguida del pacte itlero-estalinian de tornar a las frontièras ancianas de l’empèri tsarista (establidas en 1812 al moment del tractat de Bucarèst pachat amb los Otomans), esquicèron Romania en dos Estats.

            Aquela aspiracion a la reunificacion es tras que majoritariament partejada de cada part del Prut que marca la frontièra entre fraires romaneses, mas es bravament confrontada a l’oposicion violenta de la minoritat russa. (…) De mercé l’identitat etnica fòrta unissent las doas ribas de Prut, una tala politica pòt capitar ». E Joan-Loís Veyrac d’escriure que la reünificacion romano-moldava se justifica tant coma la, en 1990, de las doas Alemanha.

Far lèu-lèu la contra a l’imperialisme rus

Dempuèi 2022, Moldavia, coma l'Ucraïna vesina, es oficialament candidata a l'adesion a l'Union Europèa. Coma cadun sap, lo procèssus d’adesion a l’Union Europèa es tras que long, necessita una bona decennia. Dètz ans de procediments sarrats per qu’un país candidat pòsca metre los pès dins l’Union. Mas a n’aquela règla burocratica -que s’explica per l’importància dels enjòcs politics-, l’istòria mòstra que i agèt, en 1990, una excepcion e un precedent amb l’inclusion d’Alemanha de l’Est dins l’Union. Atal ne poiriá far parièrament amb la reünificacion de Romania. L’actual Estat de Moldavia poiriá dintrar directament en Euròpa en cas de reünificacion amb Romania. Bastariá pas per aquò que d’organizar un referendum dins los dos Estats. Actualament los unionistas son majoritaris en Moldavia. Alavetz, puslèu qu’aqueste Estat demande una integracion a l’Union que va demandar mai d’una decennia e de procediments a n’acabar pas mai, la via la mai aviada es de convocar un referendum de reünificacion a la maire patria romanesa. Per aquel biais l’adesion se fariá automaticament coma se faguèt automaticament per la part alemanda ancianament jol jo de l’Union sovietica.

Soi estonat de constatar qu’aquela solucion siá pas mesa sus la taula, a nòstra coneissença ni pels politicians moldaus, romaneses o autres europèus. Pr’aquò lo temps preissa. L’empèri rus torna sortir sas arpas. Geopoliticament, davant las menaças russas, los Moldaus deurián s’afanar d’aprofechar la mobilizacion de l’armada russa en Ucraïna per logicament rejónher la maira patria. Politicament, l’Union poirà pas empachar aquela eventuala reünificacion. Coma pel cas alemand serà mesa davant lo fach complit. Romania èssent sòcia de l’Union, aquesta serà ben obligada d’integrar la part novèla del país. Serà ben obligada d’acceptar son extension naturala. Non solament Moldavia a vocacion a rejónher l’Union Europèa, mas a vocacion a o far lo pus lèu possible per escapar a las menaças imperialistas russas. Dont mai qu’un còp reünificada a Romania, dintra automaticament dins l’airal aparat per l’OTAN, compte tengut que, tornem o precisar, Romania es sòcia de l’organizacion militara Nòrdatlantica dempuèi 2004.

Demòra l’espina de la Transnistria que n’es pas verdatièrament una, vist qu’aquel sembla-Estat es pas estat reconegut per cap d’Estat sòci de l’Organizacion de las Nacions Unidas e quitament pas per Russia ; emai se un milierat e mièg de soldats russes son presents sus aquel territòri per, sensat, « evitar una escalada de la guèrra civila ». Dins lo cas d’una reünificacion volguda per Moldavia e Romania, l’administracion transnistriana dins las mans d’immigrats russes supremacistas deurà s’escafar, de grat o de fòrça, davant la realitat democratica. Solide, coma pertot en Euròpa los drechs culturals e lingüistics dels Russes seràn respectats en Romania, çò que pausa ges de problèma vist que Romania, contrariàment a França, a ratificat la Carta europèa per las lengas regionalas e minoritàrias.

            La redaccion

La version en français serra dans le prochain numéro de la revue Lo Lugarn.

1) "De notar de puslèu que d’èsser independents, los Estats embrigadats dins la CEI son assubjetits a l’empèri Rus. Foguèsse pas per çò que son economicament dependents de las energias fossilas russas. Çò qu’es encara lo cas per Moldavia. Moscó utilisa l’energia coma arma per desestabilizar lo govèrnament moldau pro-europèu."