Omenatge a l’escrivan Romieg Jumèu

            Romieg Jumèu (nascut en 1930) ven de se morir aqueste mes de genièr de 2022. Cossí rendre melhor omenatge a una persona despartida en remembrant son òbra, en parlant de çò que ven de daissar a l’umanitat, d’ont mai quand se tracha d’un artista e d’un escrivan ? Alavetz, la redaccion del Lugarn vos propausa de tornar suls obratges escriches per l’escrivan provençal. Vos propausam d’i tornar que se’n parlèt probablament pas pro quand espeliguèron. Romieg Jumèu èra una persona discrèta que jamai se portava sul davant de la scèna mediatica occitana, pr’aquò son òbra literària marca sus l’arcolan de las Letras occitanas. Sèrgi Viaule rendèt totjorn compte de sos libres tre qu’espelits. D’aquestas presentacions paregudas dins divèrsas revistas e qualques unas sul Lugarn, ne tiram l'essencial per vosaus. Vos prepausam, adoncas, de tornar sus una òbra abondosa d’una grand tenguda literària.

            En aquesta debuta d’annada 2022, l’occitanisme militant (un trabalhaire del polit lengatge es forçadament un militant de la lenga) ven tornamai de pèrdre un valent. Nos cal esperar que lèu s’arrestarà la funèsta seria dels moriments. Mas tre ara, e per li rendre l’omenatge que s’amerita, mas tanben per nos far plaser, nos cal legir los obratges del Paure Romieg Jumèu. Son estat publicats per IDECO, lo sercici edicions de l’Institut d’Estudis Occitans e son encara disponibles. Se pòdon tre ara crompar en linha.

            Lo Partit de la Nacion Occitana se clina respectuosament sus la memòria d’un valent qu’illustrèt l’identitat nacionala occitana.

             La redaccion

« Sénher Quau ». Edicions de l’Institut d’Estudís. Colleccion « Atots » N° 153. Despaus legal : primièr trimestre de 2002. 128 paginas.

A ma coneissença, Romieg Jumèu es un novèl vengut dins las Letras occitanas. Fa plaser de véser de longa se renovelar lo pesquièr dels literators occitans. Es d'ont mai coratjós de sa part que, se me'n teni a çò que ne sabi, nòstre amic es nascut en 1930. Aquò rai, que tant val èsser tardièr que perdut.

            Adoncas es pas jamai tròp tard per dire e far. D’ont mai que Romieg Jumèu s’i entend per escriure. Son biais de far es simple, mas eficaç. Sa lenga va a l’essencial, utilisa un provençal normat a plec e d’aquò soi grat a l’autor de participar, per son trabalh, a la normalizacion lingüistica e a l’espelida d’una lenga occitana de granda comunicacion.

            De fach aqueste libre es un recuèlh de novèlas fantasticas. Dirai que ne clau un cèrt nombre, mas soi incapable de dire exactament quantas n’i a, estant que l’editor a desbrembat d’incluir una taula de las matièras dins lo volume. Rai! Lo mestièr d’editor es pas aisit d'assumir e ne profecham per mercejar tota la còla d'« Atots » per lor trabalh al servici de la lenga e de la literatura nòstra.

            Fantasticas, òc-ben son fantasticas aquelas novèlas. Personalament es pas lo genre literari que presi lo mai. Mas en literatura coma en tota causa, ne cal per totes. Per ieu, al mens quand las causas son plan escrichas, e n’es lo cas presentament, lo genre quin que siaga me pòt anar. Los tèxtes de Romieg Jumèu son relativament cortets, tenon un ritme sostengut, son clafits d’umor e se daissan lipar coma de mèl. Que demandar mai ? Agèri un vertadièr plaser a seguir las parabòlas societalas o tamplan filosoficas de l’autor. Se pòt dire que  manca pas d’imaginacion e de fetge. Es mai que mai interessat, çò sembla, per la complexitat de las relacions umanas. Aquò balha de situacions pintorescas e amusarelas ont la psicologia ten bona part. Un primièr libre que daissa endevinar un engenh qu’aurà de contunhar a l’exprimir. Benlèu se lançar dins la creacion romanesca ? Es òbra de longa tòca per un autor, mas talament pus agradiva de legir pel public.

            Un libre de metre dins totas las mans

            « Cronicas imaginàrias ». Edicions de l’Institut d’Estudís Occitans. Colleccion « Atots » N° 164. Despaus legal : segond trimèstre de 2004. 111 paginas.

Lo fantastic pòt balha d’obras mai o mens flascas, çò qu’es pas lo cas amb lo recuèlh que Romieg Jumèu ven de far paréisser. Lo genre del fantastic ten un biais d’escriure particular que demanda exigéncia e imaginacion. Aitant dire qu’es pas a la portada del primièr vengut de se lançar dins aqueste exercici. Romieg Jumèu s’i ensaja e es tan mièlhs. Dins son primièr libre « Sénher Quau », me pareis que se’n tirava ja fòrça plan.

Aquelas « Cronicas imaginàrias », mancan pas de vam. Las trobalhas fantasticas de l’autor son d’una vertadièra originalitat.

Las novèlas de Romieg Jumèu porgisson qualques suspresas. La pèira clavaira d’una novèla deu èsser sa tombada. Aquesta deu susprene, espantar lo legeire d’un biais o d’un autre. L’objectiu es capitat dins las « Cronicas imaginàrias » de l’autor marselhés. Aquesta òbra manca pas de consisténcia literariá. Manca pas nimai de perfum, de color, de contorn dins las situacions nimai de prigondor umana dins la descripcion dels personatges. Aquestes son dessenhats pas que de qualques traches e d’una man puslèu segura, coma guidada per una assegurança mannada.

Per la lenga, d’unes tèxtes semblan plan melhor escriches que non pas d’autres. D’unes pareisson plan mai longament trabalhats que d’autres. Dins d’unes se vei que i a una recèrca dins lo vocabulari e la sintaxi. Aquestes darrièrs son semenats de viraduras sintaxicas fòrça idiomaticas. Par aitant que ne poguèssi jutjar, la literatura en general, e la literatura fantastica en particular, s’ameritavan Romieg Jumèu. Es fach e es tan melhor.

Aqueste libre es lo segond que Romieg Jumèu fa publicar. Lo primièr, paregut dins la meteissa colleccion en 2002, èra titolat « Sénher Quau ». Clausiá de passatges e de trobalhas que ja me fasián dire qu'aviam aquí un autor en devenir. L'escritura es quicòm que se trabalha. Se daissa pas anar esteva a mièg camp, l'autor capitarà

            "Pantòri". Edicions de l'Institut d'Estudís Occitans. Colleccion "Atots" N° 194. Acabat d'estampat en mai de 2013. 235 paginas.

            Romieg Jumèu es un autor que fins ara, aviá pas publicat que de recuèlhs de novèlas fantasticas. Aqueste roman es estat una urosa suspresa. Fa plaser de véser que l'escrivan se siá lançat dins l'escritura del long cors. Probablament l'exercici d'escritura lo pus malaisit a realizar e a capitar. Aviái ja relevat dins las òbras anterioras de Romieg Jumèu l'estòfa d'un escrivan de tria. Lo mestièr de qualqu'un que podiá anar mai luènh que çò que, fins ara, nos aviá porgit.

            "Pantòri" es per ieu un roman complet. Es ric e formiquejant. A la debuta, sembla un roman social a la Claudi Barsòti. Çò qu'es, ja, una de las melhoras referéncias de la literatura nòstra actuala. L'accion se debana al sègle dètz-e-nòven. Un de sos eròis, que lucha per la republica contra la temptativa de restauracion reialista, sembla, per fòrces costats, a lo que Claudi Barsòti met en scèna dins son darrièr libre « Lo capitani de la republica ». Es, atanben, l'istòria d'un engatjament politic ont l'eròi met tot en jòc, i comprés sa pròpria vida, per complir son ideal de democracia e de justícia sociala.

            Marselha es un pauc la patria del roman social occitan. Romieg Jumèu perpetuís amb bonaür aquela tradicion ja vièlha. Soi pas un especialista mas la cal far remontar a Victor Gelú. Dins aqueste « Pantòri », i a mai que l'engatjament politic dels protagonistas, i a tanben un questionament prigond sus las relacions umanas. I a, subretot, una dobèrtura de soscadissa sus las passions amorosas, las aürosas, e las que o son mens. Mai qu'aquò ! S'i tròba una reflexion filosofica sul sens de la vida. L'autor fa de longa l'anar e lo tornar prospectiu sus las dificultats de l'existéncia.

            Un de sos personatges centrals, va fins a l'embarrament volontari per aver pas a suportar l'agach del autres, se que non lo del seu pròpri caratge. Pertot ont i a l'uman, i a, pauc o pro, la folia dels umans. Romieg Jumèu o sap e ensaja d'explorar totas las dralhas dels psiquismes mai o mens nevrotics, quand son pas completament psicotics.

            Aquò balha una òbra densa. Claufida de pistas de pensaments dins totes los domènis de la vida vidanta. Nos regalam de las situacions inversemblablas que nos propausa l'autor. Las peripecias dins lasqualas s'entravan los personatges son nombrosas e inesperadas. Son susprenentas de mai d'un biais e es aquò que fa l'embelinament de l'òbra. Se poiriá dire qu'es un roman realista claufit de mistèris.

            Benlèu que, tot comptat e rebatut, lo primièr d'aquestes mistèris demòra, lo de la creacion dins l'espelida d'una òbra literària. D'aqueste costat sèm pas decebuts que la que nos propausa Romièg Jumèu es asondanta de trobalhas de tota mena. Possedís lo manejar de totas las ficèlas del roman, no'n balha aquí-çai la pròva. Es manifacièr e constant dins son prètzfach.

            Son libre es escrich dins un provençal remirablament mestrejat. L'autor, al rebat de Claudi Barsòti, a sabut espurgar sa lenga de totes los localismes esquerrièrs. Nos ofrís una lenga modèrna e pasmens chucosa de sa prigonda e feconda provençalitat.

            Basta pas pus que d'esperar que Romieg Jumèu ne demòrarà pas a n'aqueste primièr ensag romanesc e que no'n tirarà maites de sa biaça. Qu'o faga per son plaser e lo de la molonada. « Pantòri » es un roman que vos aconselhi de legir al pus lèu.

"Embolh a Malamosca". Edicions de l'Institut d'Estudis Occitans. Colleccion "Atots" N° 198. Despaus legal : tresen trimèstre de 2014. 194 paginas.

            Curiosament, Romieg Jumèu agèt un pauc la meteissa formacion qu'un autre escrivan marselhés : vòli parlar de Valèri Bernat. Totes dos estudièron las arts plasticas a l'Escòla de las Bèlas-Arts de la vila. Coma son ainat, Romieg Jumèu foguèt, e probablament es totjorn, un famós gravaire. A una generacion d'interval se faguèron l'un e l'autre poètas e romancièrs. Las comparasons e los parallèls se poirián atal multiplicar. Tot aquò per dire que, fin finala, la capitala provençala a totjorn servit las Letras occitanas. Fa gaug de véser qu'es encara lo cas amb d'autors coma Claudi Barsòtti, plan solide, mas tanben Magalí Bizot-Dargent, pas que per citar lo dos que me tornan còpsec pel cap.

            Romieg Jumèu es un creator tras qu'abondós. Es ja son quatren obratge paregut dins la prestigiosa colleccion « Atots ». Los qu'an legit « Sénher Quau », « Cronicas imaginàrias » o « Pantòri » pòdon pas aver completament desbrembat aquestes libres. Pòrtan la marca d'una imaginacion sens bòla. Son òbras d'un furgaire de l'anma umana, d'un arqueològ dels substrats societals, d'un psicanalista dels pronoms personals. L'autor es pas estat un publicitari de tria sens rason. Sap legir l'anar de las molonadas coma sap endevinar los destins volatils. Se passeja amb curiositat e benaise dins l'anar del jorn d'auèi.

            Aprèp un rescontre fortuït, un òme se'n va en quista d'una desconeguda. Aquesta, almens a la debuta, es mai, o poiriá èsser mai, una treva e que non pas una femna. Mas aquò se sap ben pro, las trevas an la particularitat e lo poder d'èsser inagantablas. Atanben, la cèrca, lo barrutlatge de l'eròi serà long, tras que long. Prendrà d'unas dralhas inesperadas, esquerrièras e estranhas. Sa barrutla desordonada anirà dins totes los sens, dins totes los endreches de la vila de Marselha e dels alentorns.

            Una rebalada vilandresa que serà per l'autor, pel romancièr ardit e menimós, l'escasença de passejar lo legeire dins de ròdols fins alara desconeguts. Qual sap se se poiriá parlar de las « prigondors de Marselha » ? Cossí que ne vire, es lo pretèxte per Romieg Jumèu de depintar sa vision de Marselha.

            Una de las particularitats d'aqueste roman es sa lentor relativa. Una lentor que va, de gaire, a l'encontre del genre literari qu'es lo roman policièr. Lo tempo balhat a l'òbra per Romieg Jumèu daissa al legeire lo temps de poder polsar l'aire de Marselha dins sos mendres recantons. Li daissa lo temps d'aprofechar los embrums de sas calancas.

            Que dire dels personatges que nos presenta l'autor ? A tot simplament lo biais requist de los far viure dins una multitud de dimensions (fisica, temporala, sociala, psiquica, etc…). Son monde son de gents tras que tipadas, del caractèr… marselhés ! Pròva, un còp de mai, que l'autor es un observator fins de sos contemporanèus. Coneis l'umanitat amb sas grandors e sas bassesas. Se servís d'aqueste material a posita per bastir son istòria-scenari. Emai sembla s'i far, amb gaug e estrambòrd. Sas descripcions son ciseladas amb precision e quand son acabadas, son sens bavaduras. Las podètz calinhar sens crenta…

            Romieg Jumèu pasta sa narracion romanesca amb mestritge e elegància. Coma o mencionavi pus naut, es actualament un dels melhors literators qu'avèm en Provença. Seriá pecat de botinhar lo plaser simple de seguir los erois de Romièg Jumèu dins lors aventuras a rebombidas.

            « Embolh a Malamosca » es de metre dins totas las mans.

            « Apològs ». Edicions de l'Institut d'Estudis Occitans. Colleccion « Messatges ». Despaus legal : quatren trimèstre de 2014. 70 paginas.             

            Romieg Jumèu lo coneissiam per sos obratges de pròsa. Darrièrament agèrem còp e còp l'escasença de legir dos romans de son imaginacion: « Pantòri » paregut en 2013 dins la colleccion "Atots" de l'Institut d'Estudis Occitans e tanben « Embolh a Malamosca », egalament paregut dins la colleccion « Atots » en 2014. Foguèt un regal per los que presan una literatura acabada, complida.

            Çò que se sabiá pas, o plan mens, aquò's que l'escrivan provençal fa atanben de poesia. Nimai s'o fa a temps destorbe, aquestes « Apològs » son lo testimòni viu d'un èime poetic afortit. Dins aqueste recuèlh s'i fa de rescontres extraordinaris. Pel poèta, tre la debuta del monde material, fisic, i agèt la nuèit que jacilhèt de la sang. Puèi los umans espeliguèron de la sang. D'aquí l'amor enairèt. Mas èra sens comptar sus la dintrada en scèna dels dieus e lors desirs contradictòris. Alavetz, lo ben se faguèt mal e tanplan lo mal, a passas, se faguèt ben.

Dins lo monde imaginari de Romieg Jumèu, la ròda de las sasons vira suls mistèris mai prigonds que sián. Tot còp, las primas las mai enfloridas pòdon porgir a las femnas maduras qualques desespèrs amars, mentre que d'estius, dins lo calimàs grand del solelh verinós,

lei pantais vanegan dins las cambras frescas.

            Per Romieg Jumèu las autras sasons semblan plan mai doças dins lor anar, emai s'en ivèrn d'unes òmes son encara capables de « bramar de poèmas parnassians en plen mitan dei carrièras ». E quand arriba als umans, mai que mai als capdals, de prene la mar per un cementèri ; aquesta es pas prèsta de se daissar far. Atanben es capabla de transformar una nau vergonhosa en una nau fantauma. Mai que los vents, los poètas sabon parlar de las mars.

            Puslèu qu'un simple apològ, « La venjança dels inutils » sembla puslèu un conte versificat segon una metrica improbabla. Una narracion fantastica ont las tornas se regalan de trevar la quietud dels vius.

            La legenda marina daissa navegar a plaser l'imaginari del legeire sus las èrsas suaudas d'una mar d'òli. Li demòra que de se daissar portar pels mots menimosament causits e engimbrats del poèta. Las imatges aquí suggeridas son un vertadièr calidoscòpi d'emocions que caminan lentament dins l'espaci cerebral.

            « Lo relòtge » es una novèla meravilhosa talament cargada de poesia que tanplan se'n poiriá anar amb lo temps que passa. Romieg Jumèu nos balha benlèu aquí-çai la recepta de l'impermanéncia perfiècha per çò qu'inagantabla. Insasissabla coma lo debanar de las oras, dels jorns e de las annadas. Es una metafòra sensibla conjugada al present e destinada a los que sabon percebre los traucs dins la tela de l'eternitat. Amb aquel « Relòtge » avèm l'astre de beneficiar d'una parabòla quasi biblica.

            Quand « la dròlla dels uèlhs de nivols sus lei petalas dau temps pausa sei desirs e sei sòmis », seriá sonque per córrer cap a la mar amistosa ? La paleta expressiva de Romieg Jumèu sembla portar totas las colors de la Provença originala.

            D'unes còps la poesia de Romieg Jumèu se fa ermetica. Talament que lo legeire es obligat de s'i passejar a catòrba. A de mal a dintrar dins l'imaginari de l'autor. Rai ! Que li demòra de se daissar portar pels mots. Atal, pauc a cha pauc, travèrsa l'espaci sensible que li es, a l'asard Bautasard, prepausat.

            Gaireben cada poèma del recuèlh es illustrat d'un dessenh, signat de l'autor. Coma qué, Romieg Jumèu a mai d'una color a son arcolan. Sap menar a bona fin çò qu'entamena

            " Nòvas d'autra part ". Edicions de l'Institut d'Estudis Occitans. Colleccion " Atots " N° 203. Despaus legal : segond trimèstre de 2015. 178 paginas.

            Romieg Jumèu, mina de res, es un autor abondós. Qualques unas d'aquestas « Nòvas d'autra part », coma lo títol del recuèlh o daissa entendre, son fantasticas. Aquò's pas novèl, Romieg Jumèu, quand ne vira, sap pintrar los personatges los mai enigmatics que siá. Aquestes, sovent, semblan sortits de las nèblas de la creacion. D'èssers que fa evolucionar dins un temps e un espaci indefinits. Los fa córrer tals de monacas perdudas dins los camps de l'inagotabla imaginacion creatritz. A mens que se trache de mariòtas sens ficèlas qu'escaparián longamai a lor creator per far çò que lor agrada, al moment qu'aquò lor agrada e aquí ont aquò lor conven ? Los rescontres entre los personatges, eles tanben, mancaràn pas d'espantar los legeires. Son tan inesperats coma las cerièras sus la nèu. E pr'aquò son plan aquí, pausats a posita del legeire que ne farà çò que voldrà segon sa sensibilitat.

            Dins aquestas novèlas las destinadas se crosan e s'entrecrosan sus de dralhas qualques còps escalabrosas, d'autres còps plan mai planièras. Caduna tirant son camin cap a un pòrt ipotetic. Romieg Jumèu bastís sos univèrs dins l'abstraccion, l'alunhament temporal e espacial. Jòga d'una supausada realitat, sempre movedissa : « Èra pièger qu'estrangièr, desconvenent. Se vesiá de tròp dins sa vida pròpria ».

            Es dins aquestas aigas, pauc o pro trebolas, que Romieg Jumèu pasta sa literatura. Quand ne vira, son material expressiu pòt èsser eteroclit. Mas a la fin lo legeire, totjorn s'i retròba per pauc que prese se daissar susprene. Que dire d'aquesta joventa amassada sus las rotas de Cevenas : tombada de la darrièra pluèja o sortida en dirècte d'un tablèu de mèstre ? Dins l'òbra de Romieg Jumèu los possibles se seguisson e se semblan pas. Se seguisson e, tanplan, se fan la cambeta. Atal las còrdas sensiblas dels legeires demòran de longa despertadas. Las novèlas d'aqueste recuèlh s'apertièron sens se revertar. Caduna es un receptacle diferent per una especulacion als registres multiples e variats. Amb aquò, pèrla sus pèrla, la colana s'estira e embelina.

            L'autor crenta pas de far qualques passes assegurats dins la literatura d'anticipacion. O fa amb son engèni e son inventivitat pròpris. Nos porgís d'unas trobalhas que pòrtan testimòni d'una mestresa segura del genre. Aquesta polivaléncia dins los registres es un trach constant dins l'òbra del novelista provençal. Es pas lo sol trach regular que se retròba dins lo libre, mas es un dels mai agradius. La multiplicitat dels genres abordats fa la riquesa del recuèlh.

            Los mondes descrichs per Romieg Jumèu son tanplan poblats d'embients de cachavièlhas coma pòdon èsser trevats d'enlusidas oniricas. Aqueles anar-tornars, aquelas alternàncias tenon lo legeire en alen de cap en cima de l'obratge.

            L'escritura de Romieg Jumèu se degruna sus un ritme sostengut e plasent. De gaire, s'aquò se podiá dire quand se parla de literatura, diriam que va a l'essencial. L'essencial essent çò qu'estructura la carpenta, l'òssa, de la narracion. Causís d'emplegar mai que mai la frasa corta que permet un tempo cadenciat. Met en simbiòsi escritura e oralitat. Escriu coma se parla, çò que permet una lectura aisida, d'ont mai que lo vocabulari emplegat es tanben lo del cadajorn, per dire pas lo de la carrièra. I a pas de descalatge vesedor entre la lenga aicí emplegada per Romieg Jumèu e la que s'emplega d'uèi dins los mitans occitanofònes provençals. Dins aquestas « Nòvas d'autra part » ges de lenga literària farlabicada posada dins las literaturas estrangièras. Pas qu'un parlar que se parla

            "Rèire-vida". Edicions de l'Institut d'Estudis Occitans. Colleccion "Atots" N° 208. Acabat d'imprimir en junh de 2016. 90 paginas.

"Rèire-vida". Edicions de l'Institut d'Estudis Occitans. Colleccion "Atots" N° 208. Acabat d'imprimir en junh de 2016. 90 paginas.

            L'autor marselhés nos aviá acostumat a trebar los endreches mai insolits e inesperats que sián. Fins ara aviam escapat a la companhiá mai o mens benvolenta de las anmas. D'ara enlà, ne poirem pas dire aitant. De las anmas, aquò se sap ben pro, n'i a que son mai candas que d'autras. I a las que son blancas coma nèu. Son las dels enfants innocents e dels onèstes ciutadans. Aquestas son immaculadas, sens tèca. Cantan sens nòta falsa. Fan gaug a agachar e a frequentar. Son las anmas que, dins l'en-delà, quand ne vira, rescontram amb plaser.

            Amb aquò i a las anmas grisas. Las que son escambarladas entre çò que poiriá èsser lo ben e çò que tanplan seriá lo mal. Las de las personas que de lor vivent anavan un còp a drecha, un autre a esquèrra. De gents qu'avián de mal a seguir un camin drech, que trantalhavan de longa entre la bona e la marrida accion. Que tanplan, conscientament o sens s'en mainar, passavan de l'una a l'autra. De personatges ni freules, nimai fòrts, just umans. Las anmas grisas, a çò que pareis, son las mai nombroses a se passejar fòra la realitat pròpria dels mortals.

            Aquò's pas tot. L'escapolon de las anmas seriá pas complet se se parlava pas de las negras. Las anmas color de suèja, mai escuras que lo carbon lo pus negre. Las que Pèire Solatges seriá capable de pintrar. Son las anmas dels assassins, dels tuaires pagats, dels malfatans, macarèls e autres nèrvis. Son las que son a evitar sus la tèrra coma al cèl. Las que nos cal defugir a tot pèrdre jos pena d'acabar per èsser lor victima.

            Pasmens, lo monde de Romieg Jumèu es fach de tal biais, almens dins « Rèire-vida », que las anmas se mesclan dins un espaci ont qualques còps, vida e rèire-vida, se confondan. Ont lo present fa caneta al passat sens pèrdre de vista l'avenidor. L'autor nos impòrta dins una temporalitat sens temps ; quand ensaja pas de nos tirassar de contratemps. De sàssics sens fin ni pausa ont tot es possible, a l'auna de l'imaginacion umana. L'autor sembla voler nos dire que cada segonda que passa, tornarà pas. A jamai se va pèrdre dins lo trauc negre del nonrés.

            Alavetz, las anmas an d'alas. Romieg Jumèu lor balha d'alas. Per definicion volastrejan. Es almens çò que s'es totjorn ausit dire, a Marselha coma endacòm mai. Aquò lor permet de prene de nautor per observar los paures mesquins que son encara a viure, o subreviure. Atal, l'espectacle es tras que susprenent. Cossí melhor espiar e comentar que quand òm pòt veire sens èsser vist ?

            La postura literària es d'una eficacitat remarcabla. Permet a l'autor de daissar córrer sa fantasiá a bèl èime. Sas exploracions de las anmas umanas son sens bòla. Aitant n'aprofècha lo lector que va de suspresa en suspresa. Pòt quitament arribar qu'aja l'impression de non pas téner un libre, mas un miralh. Se poiriá que se reconeguèsse dins un dels personatges. Dins aquel cas, l'arcolan de las emocions que lo va traversar pòt èsser sens confinhas. Aquí residís tot l'interés de la literatura : despertar de sentits tròp longtemps aconsomits.

            Se per Romieg Jumèu la vida ten mai del conte que del raconte, « Es que tota vida es jamai que lo borrolhon d'una vida ». Aquò's almens çò que fa dire a un de sos personatges. E, a i èsser, perqué pas ajustar aquesta crida ? « Una rèire-vida, balhatz-me encara una rèire-vida ! ». Se n'i a que n'an pro -tròp ?- d'una existéncia, d'autres n'esperan totjorn mai.

            Avèm aquí una mena de faula fantastica ont lo meravilhós fa prodèl al misteriós. L'autor nos convida a endralhar de camins encantats, enfadats, emmascats. Nos passeja dins d'airals ont dançan d'anmas tranvestidas demest de creaturas vivas. Ont la mòrt jòga a las escondudas amb la vida e ont es pas totjorn aisit de s'i tornar trobar. Tot aquò servit per un tèxte poetic que las metafòras venon embelir que mai. Trevam dins de parçans inausits ont las percepcions s'entrevescan a plaser. Sens far mina d'i tocar, l'improbable nos es ofèrt a cada pagina. Romieg Jumèu nos carreja dins de recantons ont las sensacions son movedissas, cambiadissas coma o pòdon èsser las mors marselhesas.

            Aqueste libre, mai que res pus, es un conte filosofic ont totas las pistas dels possibles e dels impossibles son percorregudas, riseta als pòts. Ont las questions existencialas venon tan leugièras coma las plumas dels colombs.

            La literatura occitana nos reserva atal, qualques còps, de suspresas de talha. Aquesta « Rèire-vida » de Romieg Jumèu n'es una, e pas de las mendres. Lo nòstre cortal literari, totjorn plan viu, demòra creatiu. Aquesta darrièra òbra publicada de l'autor marselhés n'es la pròva. Es una palheta que lusís dins lo sedàs de l'aurpalhaire.

            « L’esclargiera ». Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans. Colleccion « Atots » N° 212. Acabat d’imprimir en setembre de 2017. 156 paginas.

            Romieg Jumèu es un autor prolixe que nos regala regularament de sas òbras. Una produccion nombrosa demòstra una sensibilitat artistica de despartir. Tot agach sul monde, tota interpretacion personala del monde es bon de considerar. Se dirà jamai pro que los artistas son aquí per balhar de colors a la vida. Una vida que de còps n’a plan de besonh.

            Aquel libre novèl de Romieg Jumèu es engimbrat d’un biais pauc usitat en literatura, e particularament en literatura occitana. Per anar fins a cima de la seu creativitat, l’escrivan provençal crenta pas sortir dels sendarèls caucats. Se tracha aquí de la lesca de vida de dos personatges que visquèron una comunion amorosa de las brevas. Dos passionats que despartiguèron un amor ardent.

            Aquela istòria se presenta al legeire coma un dança en coble. Cadun fasent en alternància son pas del seu costat. Mas aquel balet fa pensar mai a un tango de las figuras rufas que non pas a una valsa, leugièra e suauda. Tè tu, tè ieu ; cadun dels protagonistas jòga sa particion d’aquesta mena d’opèra escricha e dirigida de man de mèstre per Romieg Jumèu.

            L’istòria es contada de mercés un punt de vista binari e alternatiu sens que l’un siá privilegiat rapòrt a l’autre. Aquela postura narrativa es quasi una noveltat. Dins aquò residís l’originalitat de l’òbra. Se tracha d’un biais d’enfaciar la literatura que permet a l’autor d’aprigondir, d’alargar son camp d’expressivitat. Sens comptar que manca pas d’imaginacion e que las trobalhas s’encadenan las unas darrèr las autras.

            L’autor sap instillar lo suspens amb la mestresa d’un apoticari del vèrb. Cal dire que presentament es servit per l’aura sulfurosa, benlèu mai a tòrt qu’a rason, de la bona vila de Marselha. Atal un ambient pesuc percorrís lo debanar del roman. Emai se l’autor o a pas volgut implicitament, lo legeire conscientament o pas, a lèu fach de cabussar dins los mistèris ensolelhats de la ciutat foceana. Un mitan ont los sòrnes manipòlis, los desavènis e las traïsons se traman de longa als pès de la Bona Maire. Dins aquel borbolh vilandrés que sovent reverta la bolhaca, malur a lo que creiriá que l’amor se pòt crompar. Lo boomerang risca de li tornar sul nas.

            Romieg Jumèu nos fa dintrar e viatjar dins un monde ont es malaisit de far la tria entre murtres e suicidis, entre sacamands e politicians, entre afaristas e corruptors corruptibles. Dins aquela mena de jornals intimes imaginats per l’autor s’entrevescan amor, venjança, dardenas e desir de poténcia. Un coctèl explosiu dins lo qual presa nadar la literatura negra.

            Dins aqueste obratge coma dins sos precedents, l’autor possedís l’engèni de l’acòrchi que va drech a l’essencial : « Coma se fasiá qu’una joina femna tan fina, tant delicata, tant reservada se posquèsse plaire dins aquel castèu de B.D. ? ». Romieg Jumèu sap susprene lo legeire de mercés la seu mestresa de la lenga e la seu psicologia tras que fina.

            Aqueste roman a mai d’una tireta. Es, entre maitas lecturas, lo raconte d’un rescontre. Es una reflexion menimosa, una radiografia de l’anma umana dins çò de mai sanitós e de mai òrre que pòt aver. Romieg Jumèu nos ofrís aquí un tèxte que per d’unes costats reverta la faula, mas una faula de la conclusion incertana ; incertana fins a gaireben lo punt final.

            Aquel autor provençal, d’una grand fluiditat narrativa, es un actor que compta dins la literatura occitana contemporanèa. Per el coma per d’autres escrivans botinhats del public, soi còrmacat de constatar que lor trabalh siá pas reconegut a son prètz. M’arriba d’aver l’impression marrida que los autors actuals son daissats de caire, son daissats dins l’escurina.

            « Lo viatge alambicat dau professor Gròsdenas ». Edicions de l’Institut d’Estudís Occitans. Colleccion « Atots » N° 216. Despaus legal : segond trimèstre de 2018. 56 paginas.

            Lo tèma d’aqueste raconte es lo crosament, l’entrebescament, entre dos rescontres a pòrtas barradas. Lo primièr se passa entre un ciutadan ordinari que tomba dins las arpas aponchadas d’un jutge d’instruccion que vòl a tot pèrdre ne far un colpable. Li cal un colpable emai contra las aparéncias, contra la vertat e contra la realitat. Sèm aquí dins un teatre allucinant. De fach, lo paure ciutadan foguèt agantat al marrit endrech e al pus marrit moment. Ara es a pagar car un fach independent de la seu volontat. Lo jutge, dins son interrogatòri sarrat, abusa del seu poder per li far avoar de causas qu’a pas comesas. Emplega d’argucias sens cap ni coa. Lo magistrat passa l’òsca per çò que son ministèri, e son governament en general, a besonh d’un colpable al pus lèu. E quand colpable i a pas, per rason d’Estat ne cal fabricar un partent de res. La politica politiciana se chauta de justícia. Es malurosament pas novèl e la literatura mondiala se sasiguèt mai d’un còp d’aquel tèma inerent a la misèria umana.

            Es un drama d’aquela mena que nos escalcís d’un biais remirable Romièg Jumèu. O fa amb l’engèni que li coneissèm desempuèi ara plan temps. Sap crear l’atmosfèra que conven a una tala situacion paroxistica e angoissosa. Descriu l’opression que n’es victima la persona amassada a l’azard dins un tren. Decortica los mecanismes despotics d’un Estat totalitari. Dins aquel tèxte l’escrivan provençal mòstra cossí dins aquela mena d’Estat, los foncionaris son pas que de mariòtas al servici d’una ideologia tiranica.

            Aquel rescontre a pòrtas barradas es pesuc de la brutalitat psicologica patida pels ciutadans que tomban dins la nassa de l’Estat predator. Mas lo raconte explora tanben una situacion ont borrèl e victima pòdon èsser trissats amassa per la maquina infernala. Quand l’Estat a besonh de colpables per existír o per espaurir lo demai de la populacion, alavetz, totes los marrit còps, totas las marridas rasons son evocadas al seu servici. La bèstia es sens pietat, manja quand a talent. E o fa sens discerniment. Los sentiments an pas de plaça, tre que s’invòca la famosa rason d’Estat.

            Aquela rason d’Estat es l’escasença d’una multitud de crimis a travèrs l’istòria de l’umanitat. D’uèi encara es per de rasons d’Estat que d’unas lengas son sacrificadas. Aquò a pas escapat a Romieg Jumèu qu’i fa allusion un moment donat. D’alhors se poiriá plan que la rason principala que presidiguèt a l’escritura d’aquela novèla literària siá justament la denoncia d’aquela realitat politica. Tot escrivan occitan, en aquesta debuta de sègle XXIen, es forçament confrontat, al quotidian, a mantunas marridas « rasons » de l’Estat francés.

            Lo rescontre a pòrtas barradas entre lo ciutadan e lo jutge es pas lo sol a èsser contat dins lo libre. N’i a tanben un autre que se debana dins un tren de grand velocitat. Mas un còp de mai l’absurd èssent pas absent d’aquela òbra, se tracha aquí d’un Tren a Grand Velocitat (un TGV) que va a la velocitat d’una... bicicleta (o pauc se’n manca). Un tren que va anar fins a se pèrdre dins lo campèstre provençal. Un tren fòl perdut dins la tempèsta de l’imbecilitat criminala.

            Dins los vagons d’aquel convòi regna la promiscuitat ofeganta. S’i fa de bons, mas tanben de marrits rescontres. Aquí tanben s’i crosan totas las caras de l’umanitat. Dins un mirgalhadís indescriptible s’i costejan la nautor dels unes e la bassessa dels autres, las serenitat dels grands e la violéncia dels pichons.

            Romieg Jumèu jòga dins aquesta narracion entre sòmi e cachavièlha. O far amb la justesa literària que li coneissèm. Entre los blancs e los negres, sap trabalhar los grises. Es aquí que residís la fòrça emocionala d’aqueste joèl. Òc-ben, « Lo viatge alambicat dau professor Gròsdenas » se pòt enfaciar coma un raconte filosofic. Es lo condensat, en un cinquantenat de paginas, de las interelacions umanas dins una societat de mai en mai opressanta a mesura que la subrepopulacion augmenta sus la planeta.

            Caldrà qu’un jorn lo trabalh literari de Romieg Jumèu siá reconegut per sa valor. Produsís una òbra de tria sens que degun se’n sembla mainar.

            « La Granda Timonariá ». Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans – colleccion « Atots » N° 222. Despaus legal : quatren trimèstre de 2020. 70 paginas.

            Pel nòstre grand plaser, Romieg Jumèu es un escrivan valent. Pas que dins la colleccion « Atots » de l’Institut d’Estudis Occitans, « La Granda Timonariá » es son nòven libre de publicat. Aqueste l’obratge, o escrivi tot d’una e en preliminari, es de la meteissa fusta bona que sos predecedents

            Romieg Jumèu es d’una granda inventivitat. Ten una imaginacion descabestrada. Aquò se sabiá e « La Granda Timonariá » o ven tornamai confirmar. Aqueste còp mena son legeire dins la montanha e mai precisament dins un vilatge naut pincat. L’eròi s’i retroba plan malgrat el. Se pòt dire que i arriba « per accident ». Emai se’n seriá plan passat, talament es tombat dins un endrech trevat pas que per de personas misteriosas que s’amagan darrèr de masquetas. Se son darrèr aquelas masquetas es pas per carnaval nimai per precaucion de la covid-19 o un autre virus, es benlèu-ben per çò que son pas tan fièras d’elas-meteissas. Son de personas qu’an talament de causas a amagar que son quitament menadas a acaptar lor cara per èsser pas reconegudas. Son una còla pauc recomandabla de cagolards. L’eròi se’n va mainar a mesura que va trevar aquel mitan de fantaumas pas totes benvolents.

            L’endrech ont se retròba l’eròi del roman es tras que misteriós e emplenat d’ocupants non mens misterioses. Dins aquel masatge tranformat en centre d’acuèlh per personalitats en cèrca de formacion, s’i recampa lo monde del gròs grum. Valent a dire los que vòlon mestrejar lo monde, dominar la planeta. Demest aquel monde, emai s’o podèm pas saber exactament, Romieg Jumèu daissa imaginar que s’i tròban de politicians de tota mena e de totas las colors, de saberuts que se meton al servici del mèstre que paga lo mai, mas mai que mai d’entrepreneires e pas dels pichons ! De los que lor entrepresa es segurament valorada en borsa. L’atmosfèra dins aquel luòc es pesuga qu’o pòt pas èsser mai : « Lo plaser de dessenhar me tenguèt fins a l’ora dau dinnar. Èri pas maucontent de mon trabalh. Aviáu capitat de mostrar la crudelitat de mei modèls e mai siguèsse esconduda sota d’aparéncias leugièras ».

            Visiblament dins aquel endrech copat del monde, o puslèu, amagat del monde, i a gaire de femnas. De fach, se pòt dire que n’i a pas qu’una. Una femna enigmatica e polida. Es d’una beutat esblaugissenta. Talament que lo capmèstre dels luòcs la se voldriá per el solet. Mas la dòna daissa pas completament indiferent l’eròi del roman qu’es arribat aquí sens o aver volgut. N’es talament pauc indiferent que n’es vertadièrament amorós. Mas la dòna es independenta e ten -la comprenèm- a o demorar. Alavetz, se jòga a l’embarrat la dança de l’amor fins a la mòrt.

            Se dins aquel roman i a fòrça suspens, i a tanben d’amor coma venèm d’o véser. Lo tot estropat dins una istòria de complòt permanent e de man mesa sus l’economia del « vilatge planetari » per de gents segurament pauc recomandablas. D’efièch, la bontat es rarament en cèrca d’amagatals e de secret.

https://www.espaci-occitan.com/botiga/fr/256_romieg-jumeu