Gaston Puèl, un poèta occitan de descobrir

            Compte tengut de la situacion diglossica desfavorabla que nos es impausada manu militari, la granda majoritat dels Occitans son lingüisticament desoccitanizats. Demest aquestes, plan solide, d’unes cantaires, d’unes poètas e autres artistas. Mas la lenga, emai siá l’element determinant dins la definicion la nacion (legissem Francés Fontan), es pas lo sol element que fa qu’un occitan es occitan. Demest de milierats d’exemples, lo del poèta Gaston Puèl es benlèu un dels mai provants.

            L’òme nasquèt a Castras en 1924 e moriguèt a Velhas, totjorn en Albigés, en 2013. Aimava de dire que passèt tota la seu vida dins lo comtat de Tolosa. Foguèt librari e editor, mas tanben critic literari. Frequentèt, entre maites intellectuals occitans, Renat Nelli e Joël Bosquet, mas tanben Joan Malrieu. Aqueste darrièr, autre poèta occitan francofòna, s’amerita d’èsser legit.

            Tocant als escrivans occitans de lenga francesa avèm nautres occitanofònes, çò me sembla, doas actituds de téner. Lo minimum que se posca far, es de los legir dins l’original que la granda majoritat de nosaus es tanben francofòna. La segonda es, tant coma se pòt, de revirar lors òbras en occitan. Disi plan « revirar » e pas « tradusir », que lo substrat occitan plan viu dins la cultura d’aquestes escrivans. Del còp, lor lenga nos es pas completament estrangièra e lo vocable de « revirada » (dins lo sens de tornar a…) conven melhor que lo de « traduccion ». Per d’unes escrivans la causa es estada entamenada e citarai de memòria los exemples de Maurici Magre, de Miquèla Teisseire, de Pau Arena, de Raimonda Tricoire, de Nicòla Faucon-Pellet, e plan maites encara qu’ara me tòrnan pas totes. Es una bona debuta, mas sembla que devèm encara e totjorn contunhar aquel prètzfach de restituïr a l’occitan d’òbras occitanas. Se lo trabalh de creacion literària es pas donat a totòm, per contra lo trabalh de revirada es a la portada del primièr valent que se’n vòl balhar la pena.

            Lo libre de Gaston Puèl qu’ai lo plaser de vos presentar ara per ara, es pas un recuèlh, mas una antologia alestida per Joan-Maria Petit. Lo poèta montpelhierenc causissent un planponh de poèmas de Gaston Puèl demest la totalitat de son òbra per los revirar en occitan e los nos ofrir en lenga nòstra. Va sens dire que la revirada d’un poèta per un autre poèta pòt pas èsser res mai que bona. Talament que, un còp de mai, pensi pas qu’èra necessari de metre en agach l’original francés. Que i a de ganhar a n’aquò ? Los tèxtes franceses serián agotats ? Alavetz los cal publicar dins un recuèlh a despart. Dins la situacion diglossica desfavorabla que denonciavi pus naut, jamai l’occitan jòga pas a egalitat amb lo francés. Los partidaris d’aquel bilingüisme, conscientament o pas, pensan que l’occitan a besonh del francés. S’entreten atal un rapòrt de dependéncia de l’occitan per rapòrt al francés. Çò qu’a mon vejaire es catastrofic per la dignitat de l’occitan, e sens dignitat i aurà pas l’avenidor per nosaus.

            Mas ara tampem la parentèsi. Dins l’introduccion del libre sonada « abans-poèmas » per Joan-Maria Petit, aqueste remembra l’estacament de Gaston Puèl a la lenga e la cultura occitanas. Balha qualques vèrses de qualques uns de sos poèmas que fan referéncia a sa frustracion d’aver pas pogut escriure en occitan :

Talament benvolenta, talament calorenta

als òmes e a las bèstias,

la lenga d’òc canta totjorn

a las meunas aurelhas d’enfant.

            Tanlèu viradas las primièras paginas, lo savi de Velhas s’anóncia clarament occitan. O fa dins mantunes poèmas. Qu’o diga clarament o qu’i faga allusion dins un trobar mai o mens clus, son amor per la patria occitana lo quitèt pas jamai. Son país foguèt de longa lo de « Cansons, planhs e sirventes » coma o pòrta medievalament lo títol d’aquesta antologia. Gaston puèl coneissiá pas d’autra estetica que la que sa tèrra li balhèt. Rarament se rescontra dins la poësia occitana una profession de fe tan finament exprimida. Una expression que s’ameritava lo vestit occitan que Joan-Maria Petit li ofriguèt.

            Dins aquel obratge se rescontra de poësias dels vèrses liures, liures e gaujoses coma la lauseta ventadorenca, mas tanben, quand ne vira, de poësias en pròsa. Es pas talament lo mòde d’expression que compta, mas plan mai lo contengut emocional que carreja. Sos tèxtes son cargats de l’essencial ; de l’engèni que sublima la beutat del vèrbe. Gaston Puèl interpreta son monde al sedaç de son èime. Lo nos ofrís aprèp l’aver coloriat a son biais. A nosaus de lo far nòstre. Lo trabalh del poèta es totjorn estat d’ofrir sa version singulara del monde a qual se’n voldrà plan sasir e, tanplan lo temps d’una estona, la far seu. Alavetz, segon l’èime de cadun, un tombarà una lagrema aicí mentre qu’un autre dessenharà un sorire ailà.

            Lo poèta albigés s’amerita d’èsser plan mai legit que çò qu’es. A portat sa pèira a la poësia universala. Es demorat dins la linhada dels trobadors. I fasiá sovent referéncia e quitament en occitan dins sos tèxtes pr’aquò en francés. O fasiá cada còp que sentissiá pujar en el la necessitat de marcar son identitat prigonda. E se Gaston Puèl visquèt sa vida tota dins l’ombrina, es que dins l’escurina se veson mai lusentas las colors de la vida. D’ont mai quand cercam « lo » camin, o « un » camin.

Lo poèta va, passatgièr, escondut.

Sa lampesa s’aubora

Mas esclaira pas de camin.

            L’antologia alestida per Joan-Maria Petit clau qualques poèmas d’amor d’una suggestion encantarèla. D’unes vèrses son capables de marcar lo legeire per totjorn :

Èra vestida d’aquela eternitat

que conven a sas espatlas.

            Aquí, non solament tot es dich, mas daissa endevinar que la felicitat amorosa es facha per s’enperlongar. Del còp, Gaston Puèl nos convida a un regalèmus de beutat dins una serenitat que sols los poètas sabon percebre e despartir. El sap que :

Quand lo vent lèva sa fauda

La ribièira tremòla a sos pès.

            Avèm aquí un grand moment de poësia. Ajustar quicòm mai seriá superflú, per dire pas sacrilègi. Alavetz, me cali.

Pèire Rabasse

« Cansons, planhs e sirventes » de Gaston Puèl. Edicions Vent Terral.

Colleccion Mirondèla. Despaus legal : setembre de 2014. 92 paginas.

https://www.espaci-occitan.com/botiga/fr/poesie/1461-cansos-planhs-e-sirventes-9782859271114.html