La cronica de Sèrgi Viaule (11) : Gardarem la lenga !

Gardarem lo substrat !

            Soi luènh d'èsser un especialista en lingüistica, pasmens aquò se sap ben pro, lo substrat es la resulta de las dificultats qu'an los ressonadors bucals e labials, faches e acostumats a prononciar una lenga, a ne prononciar una autra. Los exemples de substrats son nombroses, lo mai conegut e famós per nosautres aquò's benlèu lo substrat de l'Anglés quand s'exprimís en francés.

            Lo substrat que remarcan lo mai los Franceses, aquò's lo nòstre. Mas eles, confondan accent e substrat. Res d'estonant a n'aquò que repetisson a l'identic l'aproximacion qu'an totjorn ausit dire. L'error se pòt comprene compte tengut que totòm pòt pas èsser lingüista e diferenciar de tira l'accent del substrat. Per contra, per d'autres, los que detenon un poder quin que siá, afortir que los Occitans an un accent, aquò reven tot simplament a los annexar. Tot sapient qu'un accent es un biais diferent de prononciar al dintre d'una meteissa lenga, dire que los Occitans an un accent, reven naturalament a negar la quita idèa que possedisson una lenga originala. Es un comportament imperialista plan conegut: refusar l'alteritat per melhor assimilar. Es lo rotlèu-compressor a la franchimanda.

            Sovent, los aparaires de l'identitat occitana que sèm, nos tafuram las mesolhas per saber s'aprèp la desocializacion de la lenga, ara complida de mercés a l'interdiccion publica de nòstra lenga, ne seriam pas a pèrdre nòstre substrat. D'efièch, amb la pèrdia de la lenga per la majoritat dels Occitans e l'obligacion impausada als animators e jornalistas dels mèdias de parlar "sens accent" ; pauc a cha pauc semblariá que lo substrat nòstre demesiguesse d'intensitat. A l'obligacion facha de "parlar coma se parla a París", cal tanben ajustar un autre element que participa a l'abenatge del substrat. Vòli parlar del "barrejadís de las populacions" per d'unes o de la "colonizacion de poblament" pels autres, segon qu'òm se plaça del costat del margue o del fèrre.

            Cossí que ne vire, es malaisit de mesurar dins la societat occitana actuala l'erosion de nòstre substrat quand parlam francés. Sèm plan tròp implicats dins lo fenomèn per lo poder apreciar. Caldriá metre d'observators neutres a contribucion, segurament de scientifics, amb sabi pas quines utisses de mesura. Se los apleches existisson pas dins lo domèni, benlèu los caldriá inventar.

            De costuma me chauti completament d'aquel afar de substrat. Çò per que trabalhi ieu, es la salvagarda, la promocion e l'illustracion de la lenga nòstra salvatjament atacada per l'imperialisme francés. Se trachar de voler salvar çò que demorariá del substrat es ja aver admés la desfacha e començar a far lo dòl de la lenga. Pensi pas de m'i far un jorn. Es pas dins ma natura.

            Pasmens, se vos parli d'uèi d'aquel afar de substrat, es que veni d'aver qualquas experiéncias sul sicut. Fa gaire temps anèri far una virada dins los paises francofònes dels Estats francés e belga. Imaginatz plan que pujèri pas amont-naut per anar mesurar l'estat de mon substrat. Pasmens foguèri naturalament confrontat a l'existéncia de mon particuralisme fonologic. Per plan dire foguèri fièr d'èsser reconegut tres còps estrangièr al país.

            Lo primièr còp aquò se passèt en Borgonha. Exactament dins la vilòta de Tonnerre. Amb ma companha demandèrem una entresenha a un òme que passava per carrièra. Pendent la convèrsa, me mainèri que la persona en question nos agachava amb una cèrta curiositat. A la fin de la convèrsa, çà que là pro breva, lo Borguinhòl nos "felicitèt per nòstra mestresa del francés". Comprenguèrem que nos aviá pres per d'estrangièrs. Ne tombèrem de cuol. Començavem lo viatge e nos esperavem pas a n'aquesta. Ma companha me faguèt remarcar que lo personatge en question èra probablament bandat. Emai s'aquò èra, empacha pas que, de mercés a nòstre substrat, nos prenguèt per d'estrangièrs. Aquí, bandat o pas, s'enganèt pas.

            Lo segond còp que me prenguèron condreitament per un estrangièr foguèt en Picardia. Èri a l'Ofici del torisme d'Amiens. I aviá de monde al comptador. La prepausada, aprèp aver respondut a lors diferentas questions, demandava a cada visitaire, siá lo numerò de son despartament, siá sa nacionalitat se pensava que veniá de l'estrangièr. Es una mena de sondatge que practican gaireben totes los Sindicats d'Iniciativa per probablament téner d'estadisticas. Lo qu'èra davant ieu èra quebequés. Alara que m'esperavi a çò que la dòna me demande lo numerò de mon despartament, me demandèt ma nacionalitat. Li respondèri ric a ric: occitana! Se desencusèt e, damatge per ieu, èra ja a se trachar del torista seguent. La convèrsa anèt pas pus luènh. Seriá estat per ieu l'escasença de m'afortir publicament coma occitan, e fièr d'o èsser.

           La tresena anecdòta se passèt sus un airal de repaus sus una autorota del costat de París. Aquesta a pas res a véser amb lo substrat, vist que parlèri en occitan. Alara que davalavi de la veitura un gosset pas pus gròs qu'un rat, se metèt a me japar dessús. Es un reflèxe desempuèi que soi pichon, i anèri de la frasa qu'ai de longa ausida dins la familha en pariu cas: - Cala-te gos d'innocent ! Alara que m'aluènhavi ausiguèri lo proprietari del bestial repotegar contra aqueles estrangièrs qu'aiman pas los gosses. Fasiá lo tresen còp en qualquas setmanas qu'èri pres per çò que soi : un estrangièr en França.

            Alavetz, per ne tornar al marcaire identitari qu'es lo substrat occitan quand parlam francés, me pensi ieu qu'es totjorn viu en çò de las personas que parlan encara la lenga. Per experiéncia, emai me sembla una evidéncia, mai se fa usatge de la lenga originala, e mai s'entretenon los ressonadors bucals e labials correspondents a l'articulacion d'aquesta lenga. Justament son aquestes que fan los substraches tanlèu que lo locutor deu emplegar una autra lenga. Se podèm tirar una conclusion d'aquestas anecdòtas, es que per salvar lo substrat, la prioritat deu èsser balhada a la lenga. Alavetz, arrestem de cridar "Gardarem lo substrat !", per trabalhar amassa a servar la lenga : "Gardarem la lenga !".

 Sèrgi Viaule