/image%2F0568858%2F20140111%2Fob_0348f4_logo-pno-jpg){kind=logo}
Aquò se sap ben pro: quand òm puja endacòm, es que partissem de pus bas. Prenem l'exemple domestic lo mai corrent que podem trobar dins la vida vidanta. Vòli parlar de pujar un escalièr. Forçadament, pujam per anar pus naut: al primièr estatge, o al segond, o al tresen, enfin a un estatge superior a lo qu'i siem. Tantas causas que pareisson d'evidéncias. Pr'aquò, la dangeirositat de l'evidéncia es qu'a tendéncia, a la longa, de se far doblidar.
Sabi pas se, pus naut, avètz remarcar l'adjectiu "superior". Aqueste a mai d'un sens. Presentament l'emplegui al sens de "pus naut que". Exemple: "Vau pujar l'escalon superior". Se se tracha dels barrolhs d'una escala, son totes identics. I a pas barrolh que seriá pus gròs o pus fin qu'un autre. Atanben, n'i a pas un de pus brosesc que l'autre. An totes la meteissa resistància e soliditat. E pr'aquò, se vos tenètz sul barrolh que se trapa al mitan de l'escala e se volètz contunhar de pujar, anatz èsser obligat d'anar pausar vòstres pès sul barrolh superior. Al contrari, se volètz davalar, serètz obligat de portat la planta de vòstres pès sul barrolh inferior. Pòt arribar que la logica aja quicòm de tarrible. Sus una escala de dètz barrolhs identics, basta que pausèssetz los pès sus un, per que, totcòp, lo temps que serètz en equilibre sus l'escala, los autres barrolhs siaguen siá superiors o siá inferiors a l'unitat de referéncia. Aquí ont las causas venon complicadas, fins a venir estranhas, es que se viratz l'escala cap-e-cuol, los barrolhs qu'èran superiors se retroban inferiors, e/o lo contrari.
Tot çò qu'es naut domina. De denaut se vei de pus luènh que de debàs. Se volètz far fintanèla al melhor, vos caldrà ben pujar sus qualque tucòl. Lo capduèlh d'un castèl es la torre la mai nauta de l'edifici. Sovent, a l'Edat-Mejana, la castelana e lo castelan demoravan dins lo capduèlh. Per melhor susvelhar son monde o per afortir fisicament e concretament que socialament èran "de la nauta"?
De sempre, tot çò qu'es naut agèt melhora premsa que çò qu'es bas. Los exemples se poirián multiplicar a l'infinit: un vin de bas nivèl; una tension electrica de bassa intensitat; lo traite a fach pròva de bassessa; etc… Dins la quita vestidura, un parelh de debasses (emai se son pas encara traucats) an pas la noblesa d'un parelh de gants. Aquò per çò los gants protegisson los "artelhs" d'ennaut e que los debasses aparan lo "dets" d'enbàs.
De tot temps es estat valedador de pujar. D'alhors, per anar al paradís s'i va pas autrament qu'en pujant. "Pujam al paradis" mentre que se "davalam en infèrn", plan solide. Tornamai, çò polit, çò agradiu sembla estatjar ennaut. Tan que lo paradís serà indefugiblament associat al pujar, lo monde serán totjorn pèstes per montar.
Semanticament semblariá que se balha mai de crèdit a çò qu'es naut. Dins l'imaginari collectiu se constata que la qualitat d'una causa siá directament proporcionala a son altitud. Aquò's valable mai que tot per la situacion sociala, coma venem d'o véser a prepaus dels castelans. Mas per tota causa, a tant que fa, val mai trevar lo naut nivèl. Per exemple, los esportius de naut nivèl son melhor pagats que los amators, sens qu'aquestes siaguen forçadament de bas nivèl. En espòrt, sensat, aquò's lo melhor que puja sul nivèl mai naut del podium.
Ne va tanben per l'entrepresa. Son los responsables de naut nivèl que tiran las ficelas e que se despartisson lo marrogal. E que dire dels foncionaris e de lors "nautas foncions", o pas? Los fonctionaris de nauta volada fan la pluèja e lo bèl temps dins las adminsitracions. Per pujar dins las ierarquias, quinas que siá, cal jogar dels coides e tanplan progressar a còps de traïsons. Per pujar dins l'escala sociala, avem lo famós "ascensor social". Remarcarètz tornamai que se l'ascensor monta e davala, los lexicografes amb causit d'apelar l'aparelh "ascensor" e non pas "davalador".
L'essencial, per èsser pus naut, es de pujar. Mas aquí ont es caporal de pujar lo mai naut possible, es dins las esfèras del poder. O sabem ben pro al Partit de la Nacion Occitana: lo poder o mestreja tot. Es dins los corredors del poder que trobarètz las "pus nautas autoritats". Parli pas aquí de l'autoritat superiora dels ministres e encara mens de l'inegalabla autoritat del President de lor republica, qu'ela o capelan tot.
Lo poder es denaut mentre que lo pòble es debàs (las bassas sisas de la societat coma nos arriba de legir dins la premsa parisenca). Es almens atal dins las representacions semanticas dels Occitans. Sabi pas s'a l'origina la geografia a quicòm a véser dins l'afar, mas per totes los Occitans lo poder, e tot çò que lusís, es ennaut. Tant e plan que de totjorn los Occitans que "volguèron capitar" montèron a París. Que siá en literatura, dins las arts plasticas, en politica, dins las adminsitracions que son totas centralisadas a l'entorn de "la pus polida avenguda del monde"; que siá dins aquestes domènis o dins maites, las gents pensan que i a qu'a París qu'òm pòt èsser vist e que se cal far véser. Es quicòm de prigondament enrasigat dins la mentalitat occitana. L'Occitan es lo ciutadan de debàs que vòl pujar e per aquò far es lèste per trapar lo primièr tren que monta a París. S'aqueste complèxe d'inferioritat es un axiome encorat plond dins la mentalitat servila d'unes Occitans, es tanben una constanta dins la mentalitat dels Parisencs de se prene per la sanflorada de l'umanitat. Parlan amb condescendéncia de nosaus Occitans e de nòstre substrat lingüistic.
Alavetz, qu'auriá a véser amb Catalonha totas aquestas consideracions sus las pujadas e las davaladas entre Occitània e París? Tot simplament que s'al fial dels sègles los Occitans, a dire de totjorn montar a París, se farguèron una mentalitat d'inferiors; los Catalans, eles, son sempre davalats a Madrid.
Dins la lenga catalana se ditz davalar a Madrid coma dins la lenga occitana se ditz montar a París, e aquò cambia tot al nivèl de la percepcion dels conceptes. Lo mots significan quicòm, son lo testimoniatge d'una concepcion del monde. E s'es vertat que dins l'esperit de bravament de lengas se monta cap al Nòrd puslèu que lo contrari, empacha pasmens que los Catalans agèron l'astre d'aver Madrid al Sud. Es aquò que benlèu contriuèt a los salvar. An de longa considerat la capitala espanhòla sus un barrolh inferior a Barcelona. Aquò cambia tot, e son mai que de mots.
Sèrgi Viaule
La cronica de Sèrgi Viaule.