1984, aquel libre de George Orwell es l’istòria d’un embarrament de tota mena, mas subretot d’un embarrament psiquic individual e collectiu

            « Aquesta jornada d’abrial fasiá solelh e freg, e los relòtges picavan tretze oras. Winston Smith, la barba acaptada sul pitre, s’esforçava de se parar del vent canin. Engulhèt a la lèsta las pòrtas enveirinadas de la Residéncia de la Victòria, mas pas pro aviat, çaquelà, per empachar de far dintrar amb el tot un revolum de posca gravelosa ». Un còp fa pas costuma. Se me permeti de vos balhar las doas primièras frasas del libre, es pas tant per vos parlar de l’òbra de George Orwell -qu’aquò arribarà en temps e ora-, mas per vos balhar a tastar la remirabla lenga de Pèire Beziat que la tradusiguèt de l’anglés. Es pas lo primièr còp que nos ofrís una traduccion e cada còp es un encantament novèl. Personalament m’alassi pas jamai de la riquesa d’aquel occitan de Pèire Beziat que raja dins ma comprenèla coma una mèl sedosa rajariá dins una garganta sensibla. Dins lo monde pichon de l’escritura e de l’edicion occitanas, se met jamai pro sul davant de l’empont lo trabalh dels traductors. Son pr’aquò eles que fan lo necessari per rendre tot l’engenh d’un autor. Pèire Beziat o fa de subrepés en addicionant sa mestresa de la lenga a la valor literària de l’òbra. La resulta es espectaclosa e esmòu prigondament. Es la rason per la quala voliái pas començar aquela recension sens una brava capelada al trabalh rendut per Pèire Beziat.

            Podèm pas, ça que la, senhalar pas una autra traduccion d’aqueste libre de George Orwell. Es deguda a Felip Biu. Foguèt facha en dialècte gascon e pareguda en 2021 a las edicions Letras d’Òc. Los partidaris del dialectalisme se’n regaudiràn mentre que los de l’occitan estandard se demandaràn perqué aquela multiplicitat de las traduccions dins una meteissa lenga. Ieu dirai qu’abondi d’èrba grassa fa pas vacas magras. Alavetz, per un còp que las vacas son pas magras, me’n vau pas plànher.

            Coma totjorn amb las edicions dels Regionalismes, la cobèrta d’aqueste libre es tan sonhada coma las autras. L’editor, Eric Chaplain, grafista vertadièr, s’es especialisat dins la presentacion de las cobèrtas. A lo biais de trobar l’illustracion que conven al tèxte. Per aquesta a causit d’engranatges dentats e probablament onchats coma o devon èsser los que son censats fa virar una societat autoritària ont las personas valon pas pus per lor individualitat, mas sonque coma element anonim d’un tot. Dins aquesta cobèrta çò qu’atrach l’uèlh es justament la representacion d’un parelh d’uèlhs fixes que semblan vos agachar amb una indicibla menaça. Un agach que fa paur, que vos pana l’èime vòstre. Finalament es un bon resumit del contengut del libre en quatre còps de gredon.

            Dins la pròsa que nos prepausa George Orwell, tot comptat e rebatut se poiriá transpausar e transmudar Big Brother en Grand Opressor. Lo Partit de la Pensada Unica i a temps que lo coneissèm en Occitània. Aquel Partit de la Vertat Jacobina, pòt ben aver qualques nuanças, son fin finala pas que de diferéncias en engana vista, de diferéncias de faciada. De fach, totòm deu marchar del meteis pas, pensar exactament e de longa coma lo Grand Opressor e subretot tota persona se deu sometre a l’ideologia impausada per los ecrans, coma dins lo roman de George Orwell. Mas a tanben degut engolir una escolaritat qu’impausa una meteissa ideologia supremacista escalcida dins la lenga del mèstre tot poderós. Aquò per dire sens exagerar que per nosaus Occitans, 1984 es quicòm que vivèm dempuèi de sègles e que contunham de viure en 2023. L’encloscatge permanent d’una despietadosa e espotissenta maquina estatala es quicòm que patissèm jornalament en Occitània. Alavetz, sèm ben qualques uns a resistir de longa a la propaganda e a la repression permanenta del Grand Opressor, mas la màger part dels nòstres, a fòrça de lassièra, an cedit a las serenas de l’infèrn opressiu.

            Poiriái atal contunhar de far lo parallèl entre lo libre de George Orwell e la situacion nòstra. Un regim politic autoritari, quin que siá, es un sistèma tan totalitari coma lo regim imperialista francimand. A i pensar longament e prigondament lo regim jacobin es certanament pus sornarut que lo que descriu George Orwell dins son obratge. Los aplechs de propaganda utilisats per l’empèri francés son tant e probablament mai sofisticats que los imaginats per l’autor de 1984. Per çò qu’es dels aplechs de repression de l’Estat francés, an pas res a envejar a los que i son descrichs. Los Occitans son ara talament lobotisats que, coma dins lo libre, lor ven quitament pas a l’idèa de se revoltar. An perdut tota consciéncia de dignitat e tota nocion de libertat. Se sabon pas mai reconéisser ni coma individualitat, nimai coma comunitat nacionala. Son completament fonduts dins la massa anonima de la pensada unenca. Son de fedas qu’an, pauc a cha pauc, presas las colors del tropèl. Coma dins lo libre, per aver pas d’anuègs, de secutaments e patir pas la repression, los que n’an encara una, amagan lor consciéncia occitana. Mas aquò, ne soi solide, cambiarà un jorn.

            Arresti aquí lo parallèl, emai se lo podiái menar plan pus luènh. Aquela narracion es pas vertadièrament una distopia coma d’unes o an pensat. Me sembla èsser malurosament una realitat. Una realitat que sèm gaire a percebre, mas realitat ça que la. Lo libre foguèt escrich en 1948 e ja s’èran coneguts los regims faissistas d’extrèma drecha (nazisme) e d’extrèma esquèrra (estalinisme). Mas de faissismes n’i a que son mai insidioses que lo nazisme e l’estalinisme. N’i a que se sabon amagar jos de vestits sembla democratics. Aqueles son los qu’an capitat. Son los que son anats a cima de lor tòca : son arribats a desumanisar una part de lor populacion per la far caminar al pas del pol (del pol francés plan solide). Los regims autoritaris que se veson pas, que balhan lo cambi al democratisme, son los qu’an capitat. En politica se cal pas totjorn fisar de las aparéncias : « E se totes los autres acceptavan la messorga que lo Partit impausava, se totes los rapòrts contavan totjorn çò meteis, alara la messorga passava dins l’istòria e veniá la vertat ».

            L’istòria d’aquel libre de George Orwell es l’istòria d’un embarrament de tota mena, mas subretot d’un embarrament  psiquic individual e collectiu. Cadun s’encroca sus sa pichona vida sens jamai bolegar una aurelha que quitament aquel pichon movement, per aitant imperceptible que foguèsse, pòt delargar una èrsa de repression de la part del Grand Opressor que, coma en teocracia, velha sus tot e sus totòm.

            A s’i enganar pas, la descripcion de la societat carcerala que descriu l’autor dins son libre es la societat sovietica. Es dins aquela e probablament pas dins una autra qu’es anat cercar son modèl. Aquela preson giganta que descriu, es en Russia que se mantenguèt lo mai feroçament e lo mai longtemps. A creire qu’en 2023, amb l’envasiment d’Ucraïna, demòra dins aquel país una mentalitat d’automasoquisme autoritari. Fin finala, a i soscar plan, aquel libre de George Orwell a d’uèi tant de sabor literària que n’aviá a l’epòca ont espeliguèt. Dempuèi sa publicacion se son descobertas d’ignominias plan pus òrras que las que poguèt raportar l’autor. Aquela societat russa foguèt talament prigondament marcada pels faissismes tsarista e estalinian qu’a de mal se’n tirar. Coma se podiá pas concebre una societat de justícia e de libertat, de paratge e de convivéncia. Coma s’aquesta nacion èra marcada al ferre roge per la paur del bonaür. Una societat dins la quala far l’amor èra e demòra per part bèla, subversiu.

            Dins lo libre, l’amor es çò que fan d’en primièr los rebèls per se sentir vius. Quand la frucha es enebida de consumir, es aquesta que los umans curioses e liures se van arrengar per tastar. La se van mastegar a tròces pichons per l’aprofechar melhor e ne tirar lo mai de chuc.

            Ni per tot, aquel obratge se legís pas aisidament èssent que s’i pòt legir un libre dins lo libre. Aquò rai ! dins lo libre inserit dins lo libre s’i rescontra res d’esoteric nimai rebelut, mas foguèsse pas que per la demesida del caractèri d’imprimeriá, aquò pòt alassar lo legeire. Mentretant es una figura d’engimbradura romanesca pro comuna en literatura. Çò que pòt geinar, son los extrachs longasses del libre inserit.

             Aquel roman es crudèl pel lector nacionalista occitan. D’efièch, coma ja dich, aqueste pòt pas faire pas lo parallèl entre lo Big Brother de l’obratge e lo Grand Opressor de París. La mecanica estatala es gaireben la meteissa dins los contraròtles repressius e subretot dins la propaganda ideologica. Dins la realitat qu’es la nòstra, e qu’a pas res a véser amb una ficcion, l’absurd fa escaleta a l’orror. Doblidessem pas qu’actualament un pichon Artús a pas d’existéncia legala per un accent de tròp dins l’ortografia del seu prenom. Aquò per çò que lo Grand Opressor e son armada de foncionaris zelats o an decidit atal. Sèm encara e totjorn en plen 1984.

                Pèire Rabasse

            « 1984 » de George Orwell. Edicions dels Regionalismes. Acabat d’imprimir en junh de 2022. 218 paginas.