"Étude sur la limite géographique de la langue d’oc et de la langue d’oil"

  Los autors son dos saberuts lingüistas del sègle detz-e-nòven, mai que mai especializats en lengas romanicas. De notar tanben que son estats dos escrivans famoses de lenga nòstra. Èron totes dos nascuts a Montpelhièr ont foguèron fondators de la Societat per l’estudi de las lengas romanicas.

  La brocadura que n’es aquí question es, fin finala, un rapòrt escalcit en 1875 e adreiçat al ministre de l’Instruccion publica de l’epòca. D’efièch, la Societat per l’estudi de las lengas romanicas aviá prepausat al dich ministèri de menar a bon pro una enquista scientifica subre los limits de las doas lengas, occitana e francesa. Las recèrcas, menadas pels dos autors dins un primièr temps, puis per Carles de Tortolon solet pr'amor la mòrt d’Octavian Bringuièr, se debanèron entre 1873 (data dels arrestats ministerials de mission) e 1875 (data de la publicacion del rapòrt). L’objectiu primièr èra la delimitacion geografica entre las doas lengas sus tota sa distància tocant al territòri de l’Estat francés. Son eles qu’aguèron l’idèa d’aqueste trabalh e que sollicitèron e obtenguèron los mejans de far l’enquista. Malurosament, un còp de mai, quand los valents militants montpelherencs foguèron pas mai en mesura de contunhar lo trabalh, degun venguèt pas tornar prene esteva. Caldrà esperar las annadas mila nòu cent seissanta per véser Francés Fontan, fondator del Partit de la Nacion Occitana tornar prene l'estudi, lo completar e l'acabar. Lo trabalh de Francés Fontan serà publicat en 1979 dins la brocadura titolada "La nacion occitana, sas frontièras, sas regions" (edicions de la Librariá occitana de Banhòu de Cèsa).

  Carles de Tortolon e Octavian Bringuièr faguèron un vertadièr trabalh de terren. Emai, a d’unes bestorns de lor estudi, explican dins quinas condicions aquel prètzfach foguèt menat a bon pro : « per d’unas escorregudas jol calimàs de julh e d’agost », çò dison. E d’ajustar un pauc pus luènh : « Un viatge d’aquela mena se pòt pas far qu’a l’epòca de l’annada ont avèm pas a crentar d’èsser arrestats per las pluèjas. Ademai, de mercés a la sason estivala, d’unes jorns avèm pogut consacrar dotze, emai quatòrze oras efèctivas a las nòstras investigacions ». Vistalhèron cent cinquanta comunas, interroguèron cinc cent personas de tota condicion professionala, percorreguèron mai de 1500 quilomètres e furgèron dins maitas bibliotècas per dire de recopar las informacions trapadas sul terren.

  De mercés a n’aquesta gasanha sens precedent, sus una cèrta distància, poguèron, « a la bòria prèp » se gausi dire, arrestar los limits entre França e Occitània. Emai es vertat que son estats en capacitat de classar tala part d’una comuna dins un airal lingüistic e tala autras part dins l’autre airal lingüistic. Dins la comuna de Sant Marin per exemple determinan la termièra « entre lo borg e lo bòsc de Bel Èrm ». Per n’arribar a tal degrà de precision deguèron pas escalviar ni lor atelatge nimai, supausi, lors passes.

  Pasmens i a qualquas causas que me tafuran. Per la departicion entre los domènis lingüistics òc/fr, emplegan plan solide tota una paleta d’items per comparason. Demest aqueles, que son nombroses, i a plan solide la terminason dels vèrbes a l’infinitiu, las conjugasons d’unes vèrbes a tal temps e a tala persona, l’emplec del pronom personal, lo participi passat, etc… Mas meton pas jamai en davant l’afirmacion en « òc » o en « oui », alara que me sembla èsser l’element determinant. O alavetz, la causa es talament evidenta que ne sentisson pas lo besonh d’o mencionar dins lor rapòrt ? Dins d’airals ont las influéncias interlingüisticas son nombrosas (los famoses isoglòssis), me sembla que l’item màger de prene en compte, al final, es ben se saupre cossí las gents formulan l’afirmacion.

  Autra causa que me sembla, tot parièr, mancar de logica es de balhar l’extrèma punta del Medòc (Lo Verdon, La Lòtja e Lo Reianés) al domèni francés alara que los quitis autors reconeisson plan que la rescontra de locutors franchimandejaires dins aqueste airal « …s’explica per d’immigracions successivas d’obrièrs e d’industrialets, atraites de la riba drecha de Gironda a sa riba esquèrra per l’encausa de la situacion maritima del Verdon… Le Reianés, coma l’indica lo seu nom, es una colonia de Reian ».

  Fa mai de cent quaranta ans ja, Carles de Tortolon e Octavian Bringuièr, notavan l’urgéncia que i aviá a menar aqueste trabalh a cima : « Aqueste trabalh, per loqual l’alteracion rapida dels idiòmas locals balha un vertadièr caractèr d’urgéncia ». Pertot començavan d’enregistrar la pression sociolingüistica del francés alara que la quitía politica de l’escòla obligatòria en francés èra pas encara aviada. Pas mai que los mejans de comunicacion de massa èran desvolopats.

  Sus la quatrena de cobèrta la seccion regionala de Lemosin de l’Institut d’Estudís Occitans daissa entendre, jos forma de question per s’engatjar pas tròp, que seriá caporal de contunhar e d’acabar lo trabalh entamenat pels montpelherencs al sègle XIXen. Puslèu que de se pausar questions, lo Partit de la Nacion Occitana (PNO), tornèm o dire, menèt a bon pro aquel trabalh de delimitacion d’Occitània. O faguèt segon los critèris lingüistics que son a la basa de l'etnisme.

  Aquel obratge nos torna, a nòstra realitat sociolingüistica de 2016 qu’a pas pus res a véser amb la que coneguèron los enquistaires entre 1873 e 1875. Entre temps passèt un gròs sègle de francizacion forçada amb obligacion de s’anar far franciformatar dins las escòlas bastidas dins cada masatge. Qual sap se 140 ans d’opression lingüistica e d’assimilacion forçada permetrián encara d’uèi de poder menar una enquista scientificament fisabla sul passatge de la frontièra occitano-francesa ? La densitat dels locutors occitanofònes seriá pro sarrada per o permetre ? Nimai per una responsa negativa, emai lengacopats, los Occitans de las frontièras an encara la consciéncia mai o mens difusa d'aparténer a la nacion occitana. Se sabon diferents dels Franceses, siaguèsse pas que de mercés a lor substrat lingüistic.

  Amb l’ajuda de totes, los Nòrd-occitans, que son en primièra linha de cara als franchimands, se devon mobilizar per téner cap. Per aquò, caldrà far mai que de definir las confinhas del país. Caldrà tanben reivindicar e ganhar l'autodeterminacion politica del país.

  Per tornar conquistar lo poder politic perdut, avèm de nos organizar en formacions politicas valentas e poderosas. Per aquò capitar, tre ara nos cal pas estalviar nòstra pena e tanplan mossegar e nhacar. La nostalgia a pas plaça dins un combat de reconquista nacionala.

Pèire Rabasse

« Étude sur la limite géographique de la langue d’oc et de la langue d’oil » de Carles de Tortolon e Octavian Bringuièr. Reedicion de la seccion regionala del Lemosin de l’Estitut d’Estudís Occitans. Julhet de 2004. 64 paginas.