A libre dobèrt : Zefir Bòsc, Memòrias d'un vailet de bòria

   Quand legiguèri lo titol del libre "Memòrias d'un vailet de bòria", o disi francament, crentèri lo pièger. Tot sabent que Zefir Bòsc es felibre, m'esperavi a un elògi del temps passat coma sovent, e de tot temps, los felibres an fach. N'avèm talament vist lausenjar las epòcas d'abans la mecanizacion, que sèm en drech, d'ara enlà de nos mesfisar de la produccion felibrenca. Una produccion que faguèt tròp longtemps creire al pòble occitan qu'autres còps la vida èra plan pus sostenibla qu'auèi. Plan solide, aquela presentacion idilica de las causas a pas res a véser amb la realitat. I pas qu'aver passejat un micrò pendent quaranta cinc ans e aver enregistrat los vièlhs tre las annadas setanta del sègle passat, per n'èsser convençut. Contunhi de téner la majoritat de la literatura felibrenca per una literatura passadista dins lo sens ont refusava non solament lo progrés tecnic, mas tanben lo progrés social que li es ligat. Solide i a aguèt qualques felibres païsans o mestierals que butèron un pauc per mai de progrés, mas, cooptats, èran tenguts de demorar dins lo mòtle de l'ideologia felibrenca.

   Rai ! Me vau pas espandir mai longament sul sicut. Lo Felibritge del sègle XXIen a plan evolucionat. Fòrces son ara los felibres qu'emplegan la grafia nacionala quand escrivan, çò qu'es la pròva d'una autonomia de pensada de cara a l'ideologia sucursalista qu'empregna encara d'uèi d'unes sectors de l'associacion mistralenca.

   Zefir Bòsc fa partida d'aquestes felibres progressistas. Que sapiá, de tot temps empleguèt la grafia normalizada. Amb aquò, lo libre que nos ocupa d'uèi, un obratge autobiografic, es pas brica nostalgic d'una epòca que seriá estada paradisenca. D'ont mai que la temporada descricha se debana pendent la guèrra de 1939-1940. Tant val dire que se ja las condicions de vida èran pas de las pus satisfasentas a l'epòca, lo fach de la guèrra las empejorava encara mai.

   L'autor descriu la maltractança dels vailets de bòrias : "I aguèt que lo regissor que repoteguèt contra ieu e que me botèt un còp de pè al cuol. Delmàs, lo vaquièr, prenguèt ma defensa e diguèt al regissor que n'èra pas un biais de far atal. Que n'èra pas mai lo temps de malmenar los pastorèls, coma dels còps se fasiá  antan !". Amb aquò pas un mot de revòlta, o plan pauc, de la part de l'autor. Fa un constat sens ne denonciar gaire la brutalitat e l'iniquitat. A d'unes passatges son raconte saufina lo fatalisme.

   Mai qu'un raconte, aqueste obratge sembla una cronica. Una cronica per encausa de la distància que pren l'autor quand parla d'el e de sa vida de jovent. Garda de longa de nautor a l'endrech dels eveniments que descriu. O fa sens gaire d'implicacion emocionala. Coma s'èra pas estat qu'un simple testimòni, estrangièr a las situacion qu'escalcís. Òc-ben, a passas, òm a l'impression de legir una cronica jornalistica. Benlèu que puslèu d'intitolar lo libre "Memòrias d'un vailet de bòria" se seriá pogut titolar "Jornal d'un vailet de bòria" ?

   Zefir Bòsc, puslèu que de s'atardivar sus de sentits e de sentiments, presa mai dintrar dins la tecnicitat, non solament del mestièr que foguèt un temps lo seu, mas dels mestièrs que costejèt lo temps d'aquesta pontanada autobiografica.

   Tot comptat e rebatut, avèm aquí un raconte que qualificarai de freg. Ont se relatan los eveniments de la vida vidanta sens gaire d'analisi a posteriòri. Zefir Bòsc cerca pas de tirar cap de conclusion sociologica, e encara mens socio-psicologica, de çò que poguèt viure e endurar del temps qu'èra vailet de bòria en Naut-Roergue o en Cantal. Debana d'un biais precís e sus un ton planièr çò que li arribèt. Per balhar pas qu'un exemple, un moment donat foguèt logat en meteis temps qu'un de sos fraires dins un meteis masuc de Cantal. S'estaloira gaire sus çò que foguèron sas relacions frairenalas pendent aquela estivada. Aqueste libre es plen d'una distància qu'o deu tot a la pudor de l'autor.

   Puslèu que de se trachar de la sociologia de la vida en montanha a n'aquela epòca, l'autor sembla mai preoccupat de descriure la topologia del país. Se clina sovent sul relèu e los paisatges. Espepissa menimosament los parçans traversats. Ne balha los noms de las fonts e dels rècs, de la flòra e de la fauna. Balha l'impression de s'interessar mai al clima que non pas a la sòrt dels umans. Aquò per çò que lo temps a passat e que Zefir Bòsc a de mal a tornar restituïr la personalitat de totes los protagonistas de son raconte ? La trabalh lo captiva mai que lo contèxte dins lo qual aquesta gasanha es estada complida. Los obrièrs que nos prepausa l'autor an mai de braces e de cambas que non pas d'anma e d'èime.

   Cal, ça que la, reconéisser qu'a n'aquela epòca -pr'aquò gaire luenchenca- sèm encara dins una societat de subrevida. Atanben, se dins lo raconte de Zefir Bòsc los sentiments an lor plaça –umanitat complai-, son sovent luènhs d'aver la primièra. D'ont mai que se tracha aicí de tirar vida dins un país de montanha, valent a dire un endrech de la tèrra paura e del clima freg. Dins talas condicions, cada pas compta e dintra dins l'economia de subrevida.

   Tornem o dire, aquò empacha pas l'autor de s'agradar a remirar un paisatge o se regaudir d'unas endevenéncias puslèu favorablas. Mas aquestes moments son totjorn fugidisses. Son de longa en relacion primària amb la natura. D'uèi, a l'ora de la congelacion e de la servacion longa dels aliments, avèm de mal a imaginar aquela epòca ont la vida se ganhava jorn aprèp jorn. Ont èra dangeirós de desgalhar la mendre vianda. Ont los ivèrns èran longs. Non pas talament per una question de calendièr, mas perqué cadun se demandava, enrodat de nèu, s'auriá pro de sas resèrvas per téner fins a la prima.

   En montanha, a la fin de las annadas 1940, amb la sortida de la guèrra, foguèt la temporada ont se generalizèt la mecanizacion agricòla. La causa se faguèt pauc a cha pauc fins a la debuta de las annadas seissanta ont aquí lo tractor foguèt la norma. Zefir Bòsc visquèt aquela transicion entre dos mondes : lo de la traccion animala (quand èra possibla en montanha) e lo de la mecanizacion. En una decennia, d'un monde se sautèt a un autre. Es aquela evolucion tecnica e sociala que nos raconta Zefir Bòsc dins son libre. Al meteis temps qu'apareissiá lo tractor, apareissiá atanben la Securitat Sociala universala. Un progrés ne tirèt un autre, sens comptar lo de la recèrca medicala e la presa en carga dels malauts que faguèt un saut endavant.

   Zefir Bòsc es un valent militant de la lenga que malurosament trabalha sol. Es un montanhòl solitari qu'òbra dins l'escurina e que gausa pas esperar un avenidor radiós per la nacion occitana. Aquesta quita nocion de nacion occitana li es paradoxalament estrangièra. Aquò's l'illustracion del fach que tròpes Occitans se considèran estrangièrs dins lor país. Sembla èsser estat formatat per se renegar e s'autoriza pas qu'un emplec segondari de la lenga, limitat a una activitat plan circonscricha : la literatura. Una literatura que lo poder colonial fa tot per que paresca pas jamai a la lusor mediatica. Balhem amassa un brave còp de pè dins las cavilhas del poder colonial en legissent Zefir Bòsc. I a totjorn quicòm a descobrir a legir una experiéncia de vida.

Pèire Rabasse

"Memòrias d'un vailet de bòria" de Zefir Bòsc. Edicions del Cercle Occitan de Roergue-Naut. Acabat d'estampar en julhet de 2016. 130 paginas.